ดอกไม้จีน ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย
ดอกไม้จีน งานวิจัยและสรรพคุณ 31 ข้อ
ชื่อสมุนไพร ดอกไม้จีน
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น กินจำเช่า, กิมจำไฉ่, จำฉ่าย (จีน), เปี่ยมหว่า (กะเหรี่ยง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Hemerocallis lilioasphodelus Linn.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Hemerocallis flava Linn.
ชื่อสามัญ Tall yellow, day lilly, Lemon lilly
วงศ์ XANTHORRHOEACEAE
ถิ่นกำเนิดดอกไม้จีน
ดอกไม้จีน จัดเป็นพันธุ์พืชพื้นถิ่นของภูมิภาคเอเชียตะวันออก โดยมีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมบริเวณประเทศจีน มองโกเลีย เกาหลี รวมถึงทางตะวันออกของรัสเซีย จากนั้นจึงมีการแพร่กระจายพันธุ์ไปยังเขตอบอุ่นและเขตร้อนต่างๆ ทั่วโลก อีกทั้งในปัจจุบันพบการผสมดอกไม้จีน ข้ามสายพันธุ์อีกเป็นจำนวนมากทำให้มีสายพันธุ์กว่า 80,000 สายพันธุ์ทั่วโลก สำหรับในประเทศไทยพบได้มากทางภาคเหนือ บริเวณที่มีอากาศเย็น
ประโยชน์และสรรพคุณดอกไม้จีน
- ช่วยบำรุงเลือด
- ช่วยบำรุงสมอง เพิ่มความจำ
- ช่วยบำรุงหัวใจ
- ช่วยให้เลือดลมเดินสะดวก
- ช่วยให้ผ่อนคลาย คลายเครียด
- แก้กระสับกระส่าย
- ช่วยให้นอนหลับสบาย
- แก้ไข้
- ช่วยทำให้มดลูกแข็งแรง
- ช่วยเพิ่มนำนมให้แก่ผู้หญิงหลังคลอด
- ช่วยให้เส้นเอ็นดีไม่ปวดเมื่อย
- แก้ร้อนใน
- แก้กระหายน้ำ
- ช่วยถอนพิษ
- ช่วยบรรเทาอาการปอดบวม
- ช่วยป้องกันโรคริดสีดวงทวาร
- แก้ไอเป็นเลือด
- แก้อาเจียนเป็นเลือด
- แก้ดีซ่าน
- แก้ปัสสาวะขัด
- ช่วยขับปัสสาวะ
- รักษาอาการบวมน้ำ
- ช่วยทำให้ระบบขับถ่ายดีขึ้น
- ใช้เป็นยาระบายอ่อนๆ
- แก้ต่อมน้ำลายอักเสบ
- แก้ฝีหนอง
- รักษาโรคต้อหินแบบเรื้อรัง
- ช่วยรักษาและบรรเทาอาการคางทูม
- แก้หวัด
- ช่วยลดน้ำมูก
- แก้ไอ
มีการนำดอกไม้จีน มาประกอบอาหารรับประทาน เช่น กลีบดอกที่มีรสหวาน เย็น ใช้กินสด หรือ นำไปปรุงอาหารต่างๆ เช่น แกงส้ม ผัดไฟแดงน้ำมันหอย ไข่เจียวดอกไม้จีน หรือ นำไปตากแดดให้แห้งแล้วมักเก็บไว้ใส่ในต้มจืด ต้มซุป ทำแกงต่างๆ ส่วนในต่างประเทศดอกไม้จีนแห้งยังมีการใช้เป็นส่วนผสมในอาหารจีนและอาหารญี่ปุ่นอีกด้วย
อีกทั้งยังมีการนำดอกไม้จีน มาปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับตามสวนสาธารณะ อาคารสถานที่ต่างๆ เนื่องจากดอกใหญ่และมีสีสันสวยงามหลากหลายสี อีกด้วย
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
- ช่วยทำให้ระบบขับถ่ายดีขึ้น ช่วยป้องกันโรคริดสีดวงทวาร ใช้เป็นยาระบายอ่อนๆ ขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะขัด แก้อาการบวมน้ำ โดยนำดอกไม้จีน พร้อมด้วยน้ำตาลอ้อยและน้ำตาลทราย มาต้มรับประทานร่วมกันในช่วงเช้า
- ช่วยบำรุงตับ ทำให้นอนหลับสบายขึ้น แก้กระสับกระส่าย คลายเครียด ช่วยให้เลือดลมเดินสะดวก โดยนำดอกไม้จีน ไปต้มรวมกับเนื้อหมูรับประทาน
- ช่วยขับปัสสาวะ โรคต้อหินแบบเรื้อรัง บำรุงเลือด บำรุงหัวใจ บำรุงสมอง แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้ไข้ โดยนำดอกไม้จีนประมาณ 30 กรัม มาต้มรวมกับถั่วแดง 30 กรัม พร้อมเติมน้ำผึ้ง ดื่มตอนอุ่นๆ
- ช่วยเพิ่มนำนมให้แก่ผู้หญิงหลังคลอด ช่วยให้มดลูกแข็งแรง โดยนำดอกไม้จีนมานึ่งพร้อมกับหมูเนื้อแดง นำมารับประทาน
- ช่วยรักษาและบรรเทาอาการคางทูม โดยนำดอกไม้จีนสด หรือ แห้งก็ได้ มาต้มแล้วโรยเกลือลงไปสักเล็กน้อย นำมารับประทาน
- ส่วนตำรายาพื้นบ้านชาวเมี่ยน สำหรับแก้หวัด ลดน้ำมูก แก้ไอ จะหั่นใบดอกไม้จีนแล้วนำไปผสมกับไข่ และพริกไทย นึ่งรับประทาน
ลักษณะทั่วไปของดอกไม้จีน
ดอกไม้จีน จัดเป็นไม้ล้มลุกมีเหง้าสั้นๆ อยู่ใต้ดินสูงได้ถึง 80 ซม. มักขึ้นเป็นกอ
ใบดอกไม้จีน เป็นใบเดี่ยวมักจะออกบริเวณโคนต้น โดยจะออกเป็นกระจุกเรียงสลับระนาบเดียว ลักษณะของใบเป็นรูปแถบกว้าง 0.5-1.2 เซนติเมตร ยาว 20-90 เซนติเมตร โคนใบเป็นกาบซ้อนกัน ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบเนื้อใบบางมีสีเขียว
ดอกดอกไม้จีน ออกเป็นแบบช่องวงแถวคู่ โดยจะออกบริเวณปลายยอดใน 1 ช่อ จะมีดอกย่อย 1-12 ดอก ก้านดอกย่อยยาว 1-2 เซนติเมตร ส่วนก้านช่อดอกยาว 20-90 เซนติเมตร ลักษณะดอกจะมีขนาดใหญ่ มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 10 เซนติเมตร มีกลิ่นหอมกลีบดอกเป็นสีเหลืองสดถึงสีส้มแดง แตกต่างตามพันธุ์ เกสรเพศผู้ 6 อัน ตรงกลางดอกมีใบประดับรูปใบหอก กว้าง 5-7 มิลลิเมตร ยาว 6 มิลลิเมตร
ผลดอกไม้จีน เป็นผลแห้งรูปรีเป็นสันมน 3 สัน มักจะแตกตรงกลางพูเป็น 3 ซีก ผลมีความกว้างประมาณ 1.2 เซนติเมตร ยาวประมาณ 2.5 เซนติเมตร ด้านในมีเมล็ดสีดำรูปไข่ ผิวมันวาวเรียง 2 แถวในแต่ละช่อง
การขยายพันธุ์ดอกไม้จีน
ดอกไม้จีนสามารถขยายพันธุ์ได้โดยการเพาะเมล็ดและการใช้หัวใต้ดินปลูก แต่วิธีที่เป็นที่นิยมในปัจจุบัน คือ การใช้หัวใต้ดินมาปลุก โดยมีวิธีการปลูกเช่นเดียวกันกับพืชหัวชนิดอื่นๆ ซึ่งได้กล่าวมาแล้วในบทความก่อนหน้านี้ ทั้งนี้ดอกไม้จีน เป็นพืชที่ชอบอาการหนาว ทนแล้งได้ดีและชอบแสงแดดตลอดวัน
องค์ประกอบทางเคมี
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยองค์ประกอบทางเคมีจากสารสกัดจากส่วนรากและน้ำมันหอมระเหยจากทุกส่วนของดอกไม้จีนระบุว่าสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิด อาทิเช่น สารสกัดเอทานอลจากสารสกัดจากส่วนรากพบสาร terresoxazine, vanillic acid, hecogenin, ⴍ-feruloyloxy acid, 11-keto-β-boswellic acid, hopane-6α,22-diol, stigmast-4-en-3β-ol. Stigmast-4-en-3-one, (E)-3-,4-dihydroxyl cinnamic acid และ (E)-p-methyl cinnamic acid เป็นต้น
ส่วนน้ำมันหอมระเหยจากส่วนเหนือดินของดอกไม้จีนพบสารต่างๆ ดังนี้ furfural, 2-methylenebutanal, phytol, tricosane, tetracosane, linalool, phenylacetaldehyde, trans-2-methylbut-2-enal, 2-methylbutanol, 1,8-cineole, α-pinene, α-terpineol, terpinen-4-ol และ α-terpinyl acetate เป็นต้น
การศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของดอกไม้จีน
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของสารสกัดจากดอกไม้จีน ระบุว่า มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาหลายประการดังนี้
ฤทธิ์ของปกป้องเซลล์หัวใจและเซลล์ตับ มีรายงานผลการทดสอบวิเคราะห์ปริมาณสารพฤกษเคมีที่เป็นองค์ประกอบในสารสกัดน้ำจากดอกไม้จีน ที่ผ่านการนึ่ง (steamed daylily flower; SDF) พบสารประกอบฟีนอลิกทั้งหมด สารกลุ่มฟลาโวนอยด์ทั้งหมด สารกลุ่มแคโรทีนอยด์ทั้งหมด สารกลุ่มแอนโทไซยานินทั้งหมด และสารกลุ่มไตรเตอร์ปีนอยด์ทั้งหมด มีปริมาณอยู่ในช่วง 1,019-2,045 มก./100 ก.นน.แห้ง โดยพบสารกลุ่มฟลาโวนอยด์และไตรเตอร์ปีนอยด์เป็นองค์ประกอบหลัก และทำการทดสอบฤทธิ์ต่อการปกป้องเซลล์หัวใจชนิด H9c2 และเซลล์ตับชนิด L-02 ที่ถูกเหนี่ยวนำด้วยเอทานอลทำให้เกิดการตายของเซลล์และเซลล์ถูกทำลายจากการออกซิเดชัน โดยใส่สารสกัด SDF ความเข้มข้น 0.25%, 0.5% และ 1% ลงในอาหารที่เลี้ยงเซลล์ H9c2 และ L-02 บ่มทิ้งไว้เป็นระยะเวลา 48 ชม. ที่อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส หลังจากนั้นเติมเอทานอล 150 มิลลิโมล ลงไปบ่มทิ้งไว้เป็นระยะเวลา 24 ชม. ที่อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส ผลการทดสอบพบว่าสารสกัด SDF ความเข้มข้น 0.5% และ 1% มีผลเพิ่มการรอดชีวิตของเซลล์ H9c2 แต่สารสกัด SDF ทั้ง 3 ความเข้มข้นมีผลกระตุ้นการรอดชีวิตของเซลล์ L-02 สารสกัด SDF ความเข้มข้น 0.5% และ 1% มีผลเพิ่มแสดงออกของ Bcl-2 messenger RNA (mRNA) และลดการแสดงออกของ Bax mRNA การเหนี่ยวนำเซลล์ด้วยเอทานอลทำให้เพิ่มการสร้างอนุมูลอิสระ ลดปริมาณ glutathione ลดการทำงานของ glutathione peroxidase และ catalase แต่สารสกัด SDF มีผลต่อการฟื้นฟูค่าดังกล่าวสารสกัด SDF ความเข้มข้น 0.5% และ 1% มีผลลดการทำงานของ cytochrome P450 2E1 และ nicotinamide adenine dinucleotide phosphate oxidase และยับยั้งการแสดงออกของ p47phox mRNA กระตุ้น factor E2-related factor 2 และการแสดงออกของ heme oxygenase-1 mRNA และสารสกัด SDF ทั้ง 3 ความเข้มข้นมีผลลดการแสดงออกของ gp91phox mRNA จากการทดสอบสรุปได้ว่าสารสกัดน้ำจากดอกไม้จีนที่ผ่านการนึ่ง มีผลในการปกป้องเซลล์หัวใจและเซลล์ตับที่ถูกเหนี่ยวนำด้วยเอทานอล โดยมีฤทธิ์ยับยั้งการตายของเซลล์และต้านการเกิดออกซิเดชัน
นอกจากนี้ยังมีรายงานว่าน้ำมันหอมระเหยจากส่วนเหนือดินของดอกไม้จีน ยังมีฤทธิ์ต้านแบคทีเรีย ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ และฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ต่อแบคทีเรียแกรมลบอีกด้วย
การศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาของดอกไม้จีน
ไม่มีข้อมูล
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
ในตำราแพทย์แผนจีนได้ระบุข้อควรระวังในการนำดอกไม้จีนมาใช้ประกอบอาหาร หรือ ใช้เป็นสมุนไพร ดังนี้ ห้ามนำดอกไม้จีนที่บานแล้ว รวมถึงรากของดอกไม้จีนมารับประทาน เนื่องจากอาจทำให้เกิดอาการท้องเสียและอาเจียนได้ รวมถึงห้ามนำดอกไม้จีน ที่ยังไม่ผ่านการล้างทำความสะอาด มารับประทาน เนื่องจากอาจทำให้เกิดอาการแพ้ มีผดผื่นคันได้ อีกทั้งฤทธิ์ระบายชนิดแดงของดอกไม้จีนจะอยู่ที่เกสรสีดำ หากไม่อยากให้มีฤทธิ์ระบายอย่างแรง ควรนำเกสรสีดำออกก่อนรับประทาน
เอกสารอ้างอิง ดอกไม้จีน
- อนุกรมวิธานพืช อักษร ต. กองวิทยาศาสตร์อนุกรมวิธานพืช ราชบัณฑิตยสถาน
- ขวัญฤทัย คำฝาเชื้อ. 2551. พฤกษศาสตร์พื้นบ้านของชาวกะเหรี่ยง ที่ตำบลบ้านจันทร์และแจ่มหลวง อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่. วิทยานิพนธ์ (วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต) มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. 271.หน้า
- ฤทธิ์ของดอกไม้จีนต่อการปกป้องเซลล์หัวใจ และเซลล์ตับที่ถูกเหนี่ยวนำให้เกิดการตายของเซลล์และถูกทำลายจากการออกซิเดชันในหลอดทดลอง. ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร. สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.
- The Angiosperm Phylogeny Group. Chase M.W., Christenhusz M.J.M., Fay M.F., Byng J.W., Judd W.S., Soltis D.E., Mabberley D.J., Sennikov A.N., Soltis P.S., Stevens P.F., An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. J. Linn. Soc., Bot., 2016, 181, 1-20. doi: 10.1111/boj. 12385.
- Cichewicz R.H., Lim K.C., McKerrow J.H., Nair M.G., Kwanzoquinones A-G and other constituents of Hemerocallis fulva ‘Kwanzo’ roots and their activity against the human pathogenic trematode Schistosoma mansoni Tetrahedron., 2002, 58, 8597-8606.
- Chen,X.and J.Noguchi. (2000).Liliaceae (Hemerocallis).In Flora of China Vol.24:161-162.
- Cichewicz, R.H., NairM.G., Isolation and characterization of stelladerol, a new antioxidan naphthalene glycoside, and other antioxidant glycosides from edible daylily Hemerocallis flowers. J. Agric. Food Chem., 2002, 50, 87-91.
- Wang Y., Xu T., Fan B., Zhang L., Lu C., Wang D., Liu X., Wang F., Advances in researches on chemical composition and functions of Hemerocallis plants. Med. Plant., 2018, 9, 16-21.
- Fan C., Hui-Zi J., Wu L., Zhang Y., Ye R., Zhang W., Zhang Y., An exploration of Traditional Chinese Medicinal plants with anti-inflammatory activities. Evid. Based Complement. Alternat. Med., 2017,
