จำปี ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย
จำปี งานวิจัยและสรรพคุณ 17 ข้อ
ชื่อสมุนไพร จำปี
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น จุมปี, จุ๋มปี๋(ภาคเหนือ),ป๋ายหลานฮัว,แปะหลั่งฮัว(จีน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Michelia alba DC.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Michelia longifolia var. recemosa Blume., Magnoliaxalba DC. Figlar.
ชื่อสามัญ White charmpaka, White jade orcild tree, White sandalwood
วงศ์ MAGNOLIACEAE
ถิ่นกำเนิดจำปี
มีการเชื่อกันว่าจำปีมีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมอยู่ในเขตร้อนของทวีปเอเชียตะวันออกและตะวันออกเฉียงใต้ แต่บางตำรามีการระบุว่าอยู่ในประเทศอินโดนีเซียและทางภาคใต้ของไทยรวมไปถึงบริเวณจีนตอนใต้อีกด้วย สำหรับในประเทศไทยสามารถพบจำปีได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทยตามบริเวณ บ้าน เรือน วัด สวนสาธารณะ และตามสถานที่ต่างๆ ทั่วไป นอกจากนี้คนไทยก็คงคุ้นเคยกับจำปีมานานแล้ว ดังเช่นได้ปรากฏชื่อจำปีในวรรณคดี หลายเรื่องเช่น อิเหนา พระราชนิพนธ์ฉบับที่ 2 ลิลิตตะเลงพ่าย พระนิพนธ์ของพระมหาสมเด็จสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสและแห่พระอภัยมณีของสุนทรภู่ เป็นต้น อีกทั้งยังมีบันทึกในหนังสืออักขราภิธานศรับท์ของหมอปรัดเล พ.ศ.2516 กล่าวถึงจำปีไว้ว่า จำปี: เป็นชื่อต้นไม้อย่างหนึ่ง ไปสู่โตนัก ดอกเหมือนจำปา สีขาว กลิ่นหอม ดีนัก. อีกด้วย
ประโยชน์และสรรพคุณจำปี
- แก้ไข้
- แก้ลม
- ช่วยบำรุงหัวใจ
- ช่วยบำรุงธาตุ
- ช่วยบำรุงโลหิต
- ช่วยบำรุงน้ำดี
- ช่วยขับเสมหะ
- บำรุงประสาท
- แก้ไอ
- แก้เบื่อเมา
- แก้อาเจียน
- แก้วิงเวียนศีรษะ
- ช่วยทำให้ผ่อนคลาย
- แก้หลอดลมอักเสบเรื้อรัง
- ช่วยขับระดูขาว
- ใช้บำรุงประจำเดือน
- รักษาต่อมลูกหมากอักเสบ
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
ใช้บำรุงหัวใจ บำรุงธาตุ บำรุงประสาท บำรุงโลหิต บำรุงน้ำดี แก้ไข้ แก้ลม โดยนำดอกแห้งไปเข้ากับเครื่องยาชนิดอื่น เพื่อปรุงเป็นยาหอมใช้แก้เบื่อเมา ขับเสมหะ แก้ไอ แก้อาเจียน ลดไข้ โดยนำดอกจำปีที่แห้งมาต้มน้ำดื่ม ใช้แก้ไอ ขับหลอดลมอักเสบ ต่อมลูกหมากอักเสบ ขับระดูขาว โดยใช้ใบแห้ง 10-15 กรัม มาต้มกับน้ำดื่ม ใช้แก้วิงเวียนทำให้ผ่อนคลายโดยใช้ดอกสดมาสูดดมหรือใช้น้ำมันหอมระเหยจากดอกมาเจือจางก็ได้
ลักษณะทั่วไปจำปี
จำปี จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูงประมาณ 10-15 เมตร และบางที่อาจจะสูงได้ถึง 20 เมตร เรือนยอดรูปทรงกรวยทึบลำต้นตั้งตรงแตกกิ่งก้านมาก เปลือกลำต้นเมื่อยังเล็กมีสีเทา แต่เมื่อโตเต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีเทาอมน้ำตาล ผิวลำต้นแตกเป็นร่องตามแนวยาว กิ่งเปราะ หักง่าย
ใบ เป็นใบเดี่ยวออกแบบเรียงสลับ ใบมีรูปหอก โคนใบสอบ ปลายใบแหลม แผ่นใบและขอบใบเรียบ มีก้านใบยาว 1.5-2 ซม. ส่วนขนาดใบกว้างประมาณ 5-10 ซม. ยาวประมาณ 10-25 ซม. แผ่นใบมีสีเขียว มีเส้นกลางใบสีขาวนวล แผ่นใบค่อนข้างหนา และเหนียว
ดอก เป็นดอกเดี่ยว ออกบริเวณปลายยอด (มุมของก้านใบ) มีลักษณะกลีบซ้อนกันอยู่ 8-12 กลีบ และยาวประมาณ 3-5 ซม. โดยแต่ละกลีบมีลักษณะรียาว มีสีขาวคล้ายกับงาช้าง และมีกลิ่นหอมจะเรียวกว่าดอกจำปาส่วนตรงกลางดอกจะมีเกสรเป็นแท่งกลมเล็กๆ ซึ่งมีเกสรเพศผู้ยาวคล้าเม็ดข้าวสารมีจำนวนมากล้อมเป็นวงแน่น ส่วนเกสรตัวเมียเป็นแท่งกลมเล็ก ยอดแหลมคล้ายฝักข้าวโพดเล็กๆ
ผล ออกเป็นผลกลุ่มโดยออกเป็นกระจุกแน่น 15-25 ผล/1ก้านผล ซึ่งผลมีลักษณะทรงกลมหรือรูปไข่เปลือกผลเมื่อยังอ่อนมีสีเขียวอ่อน เปลือกผลค่อนข้างหนา มีปุ่มสีน้ำตาลกระจายทั่วเปลือกผล แต่เมื่อผลแก่จะมีสีเขียวอมน้ำตาล และเมื่อผลสุกจะมีสีแดง มีเมล็ดสีดำ 1-4 เมล็ด
การขยายพันธุ์จำปี
จำปีสามารถขยายพันธุ์ได้หลายวิธีอาทิเช่น การใช้เมล็ด การทาบกิ่ง และการตอนกิ่ง แต่ส่วนมากจะนิยมใช้วิธีการตอนกิ่ง เพราะจะได้ต้นไม้ที่ไม่สูง และสามารถติดดอกได้เร็วกว่าการปลูกด้วยเมล็ด โดยมีวิธีการดังนี้ เริ่มจากกิ่งจำปีที่ใช้ตอนโดยควรเป็นกิ่งที่มีอายุตั้งแต่ 1 ปีขึ้นไป ขนาดเท่านิ้วก้อยหรือนิ้วหัวแม่มือจากนั้นใช้มีดกรีดควั่นกิ่งเป็นวงกลม 2 จุด ให้ห่างกันประมาณ 3 ซม. แล้วตัดเปลือกหุ้มออก จากนั้นใช้มีดขูดเยื่อหุ้มออกจนถึงแก่นไม้ แล้วนำถุงสำหรับตอนกิ่งที่บรรจุด้วยขุยมะพร้าวเปียกมาผ่าถุงออกเป็นร่องตามขวางแล้วจึงนำมาหุ้มรัดบริเวณควั่นกิ่ง แล้วมัดด้วยเชือกฟางให้แน่น หลังจากนั้นประมาณ 1-2 เดือน กิ่งจะแตกรากจนมีสีน้ำตาลจึงตัดกิ่งลงเพาะต่อในถุงเพาะชำจากนั้นอีกประมาณ 1 เดือน จึงนำลงปลูกในแปลงต่อไป
องค์ประกอบทางเคมี
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยองค์ประกอบทางเคมีในน้ำมันหอมระเหยจากส่วนต่างๆ ของจำปีระบุว่าพบสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิด อาทิเช่น น้ำมันหอมระเหยจากดอกพบสาร Linalool, eugenol, Belemene, a-humulene, Nerolidol, Germacrene D, a-selinene, B-selinene, Cis-methyl isoeugrnol, T-muurolol, a-cadinol
และน้ำมันหอมระเหยจากใบสดพบสาร Linalool, Caryophyllene oxide, Trans-b-ocimene, Trans-caryophyllene, B-elemene, a-humulene, Nerolidol, Germacrene D, a-selinene, B-selinene, Cis-ocimene, B-chemopodiol
การศึกษาทางเภสัชวิทยาของจำปี
มีผลการศึกษาวิจัยทาเภสัชวิทยาของจำปีระบุว่ามีฤทธิ์ ต้านการเกิดออกซิเดชั่น และต้านเชื้อโปรโตซัว ชนิด Trypanosoma cruzi และยังมีการศึกษาสารสกัดจากใบของจำปีพบว่ามีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระและสามารถยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ matrix matalloproteinases ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ย่อยสลายคอลลาเจนที่ทำให้เกิดความแก่ของผิวหนังจากแสง UVB ส่วนสารสกัดจากดอกจำปีพบว่ามีผลยับยั้งต่อเซลล์เพาะเลียงของกลุ่มเซลล์ที่พัฒนาไปเป็นเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว และมะเร็งเต้านม (breast cancel) อีกด้วย นอกจากนี้ยังมีการศึกษาวิจัยทดสอบการยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีโดยใช้สารสกัดหยาบจากจำปีและจำปาพบว่าสารสกัดหยาบจากต้นจำปีมีความสามารถในการยับยั้งการเจริญเติบโตขงเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีชนิด RMCCA-1 ได้โดยเฉพาะสารสกัดจากตัวทำละลายเอทิลอะซิเตท มีความสามารถในการยับยั้งเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีชนิด RMCCA-1 ได้ดีที่สุดเมื่อเทียบกับสารสกัดตัวอื่นๆ โดยพบว่ามี IC50 เท่ากับ13.55+-0.91 ไมโครกรัมต่อมิลลิลิตร
การศึกษาทางพิษวิทยาของจำปี
ไม่มีข้อมูล
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
สำหรับการใช้จำปีเป็นสมุนไพรในการบำบัดรักษาโรคต่างๆ นั้น ควรระมัดระวังในการใช้เช่นเดียวกันกับการใช้สมุนไพรชนิดอื่นๆ โดยควรใช้ในขนาดและปริมาณที่เหมาะสมที่ได้ระบุไว้ในตำรับตำรายาต่างๆ โดยไม่ควรใช้ในปริมาณที่มากจนเกินไปหรือใช้ต่อเนื่องกันมากจนเกินไปเพราะอาจส่งผลต่อสุขภาพในระยะยาวได้ สำหรับเดก สตรีมีครรภ์ รวมถึงผู้ที่มีโรคประจำตัวเรื้อรังก่อนจะใช้จำปีเป็นสมุนไพรควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญก่อนเสมอ
เอกสารอ้างอิง จำปี
- คณิตา เลขะกุล. ไม้ดอกไม้ประดับ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ พระบรมราชินีนาถ. พิมพ์ครั้งที่ 1 กรุงเทพฯ บริษัท ด่านสุทธาการพิมพ์ จำกัด ;2536.
- ปิยะ เฉลิมกลิ่น และคณะ. 2546. หอมกลิ่นดอกไม้เมืองไทย. จัดพิมพ์โดยโครงการ BRT บริษัท จิรวัฒน์ เอ็กเพรส จำกัด กรุงเทพฯ. 336 หน้า.
- เดชา ศิริภัทร. จำปี ไม้ดอกในดวงใจคนไทยหลายๆ คน. คอลัมม์พืช ผัก ผลไม้. นิตยาสารหมอชาวบ้านเล่มที่ 250. กุมภาพันธ์ 2543.
- ศรมน สุทิน และคณะ. คุณสมบัติ การต้านอนุมูลอิสระและการยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีของสารสกัดหยาบจากใบต้นจำปีและจำปา. วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี หัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ ปีที่ 5. ฉบับที่ 1 มกราคม-มิถุนายน 2562. หน้า 30-40.
- ปิยะ เฉลิมกลิ่น. 2545. แมกโนเลียเมืองไทย. กรุงเทพฯ สำนักพิมพ์บ้านและสวน.
- ผศ.สุนทรี วิทยานารกไพศาล. จำปี. คอลัมม์อื่นๆ. นิตยาสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 46. กุมภาพันธ์ 2526.
- จำปี สรรพคุณและการปลูกจำปี. พืชเกษตรดอทคอม เว็บเพื่อพืชเกษตรไทย (ออนไลน์). เข้าถึงได้จาก http://www.puechkaset.com
- Noysang C, Maringer A, Zeino M, Luanratana O, Fricker G, et al. Cytoxicity and inhibition of P-glycoprotein by selected medicinal plants from Thailand. J Ethnopharmacol. 2014;155;633-41.
- Tem samitinand. Thai plant Names. Revised Edition 2001. 810 p.
- Chiang HM, Chen HC, Lin TJ, Shih IC, Wen KC. Michellia alba extract attenuates UVB-induced expression of matrix metalloproteinase via MAP kinase pathway in human dermal fibroblasts. Food Chem Toxicol 2012;50:4260-69.