พลับพลึงดอกแดง ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย
พลับพลึงดอกแดง งานวิจัยและสรรพคุณ 22 ข้อ
ชื่อสมุนไพร พลับพลึงดอกแดง
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น พลับพลึง, พลับพลึงแดง, พลับพลึงแดงสลับขาว, พลับพลึงสีชมพู (ทั่วไป), ลิลัว (ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Crinum amabile Donn.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Crinum x amabile Donn. Ex Ker Gawl., Crinum x augustum Roxb.
ชื่อสามัญ Red crinum. Giant lily, Crinum lily
วงศ์ AMARYLLIDACEAE
ถิ่นกำเนิดพลับพลึงดอกแดง
พลับพลึงดอกแดง จัดเป็นพืชในวงศ์พลับพลึง (AMARYLLIDACEAE) ชนิดหนึ่งที่มีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมในเขตร้อนชื้นของทวีปแอฟริกา ต่อมาจึงมีการแพร่กระจายพันธุ์ไปยังเขตร้อนต่างๆ ในทวีปเอเชียและออสเตรเลีย สำหรับในประเทศไทยสามารถพบพลับพลึงดอกแดง ได้ทั่วไปทุกภาคของประเทศ โดยมีการนำมาปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับตามบ้านเรือน และอาคารสถานที่ต่างๆ หรือ สามารถพบได้ในพื้นที่ชุ่มน้ำ หรือ ในพื้นที่ที่มีความชื้นค่อนข้างสูง เช่น ริมคลอง ริมแม่น้ำ ริมบึง เป็นต้น
ประโยชน์และสรรพคุณพลับพลึงดอกแดง
- ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย
- ทำให้อาเจียน
- ใช้เป็นยาระบาย
- รักษาโรคทางเดินปัสสาวะ
- แก้น้ำดี
- ใช้ลดไข้
- แก้ปวดศีรษะ
- ใช้ฆ่าเชื้อ
- แก้อาการปวดบวมฟกช้ำ ดำเขียว
- แก้อาการเคล็ดขัดยอก
- ใช้คล้ายเส้น
- แก้ปวดกระดูก
- รักษาปวดกล้ามเนื้อ
- ใช้รักษาพิษยางน่อง
- ใช้พอกแผง
- ช่วยขับปัสสาวะ
- ช่วยขับประจำเดือนในสตรี
- ใช้รักษาอาการอาเจียน
- ช่วยรักษาโรคไขข้อ
- ช่วยรักาาอาการปวดหู
- รักษาอาการอักเสบ
- รักษาโรคริดสีดวงทวาร
พลับพลึบดอกแดง ถูกนำมาใช้ปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับตามอาคารสถานที่ สวนสาธารณะ หรือ ตามบ้านเรือนทั่วไป เช่นเดียวกันกับพลับพลึงดอกขาว เนื่องจากมีดอกที่มีสีสันสวยงาม ดอกมีความคงทนบานได้หลายวันและยังมีกลิ่นหอม โดยเฉพาะตอนพลบค่ำ และยังมีการนำดอกพลับพลึงดอกแดง มาจัดแจกัน อีกทั้งยังมีการนำใบพลับพลึงดอกแดงมาใช้ทำกลีบกระทง หรือ นำมาใช้ทำงานฝีมืออื่นๆ อีกด้วย
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
- ใช้บำรุงร่างกาย ขับปัสสาวะ ขับประจำเดือน ใช้เป็นยาระบายโดยนำเมล็ดพลับพลึบดอกแดง มาทุบให้แตกชงกับน้ำร้อนดื่ม
- ใช้ทำให้อาเจียน โดยนำใบพลับพลึบดอกแดงมาต้มกับน้ำดื่ม หรือ นำรากพลับพลึบดอกแดง สดมาเคี้ยวกลืนน้ำก็ได้
- ใช้แก้อาการปวดศีรษะ ลดไข้ โดยนำใบพลับพลึบดอกแดงมาลนไฟ จากนั้นใช้พันรอบศีรษะ
- ใช้แก้อาการเคล็ดขัดยอก ฟกช้ำดำเขียว คล้ายเส้น แก้ปวดกระดูก ปวดกล้ามเนื้อ โดยนำใบพลับพลึบดอกแดงมายังไฟแล้วนำมาพัน หรือ ประคบบริเวณที่เป็น
- ใช้พอกแผล โดยนำรากพลับพลึบดอกแดงมาตำให้แหลกก็ใช้พอกบริเวณที่เป็น
- ในเวียดนามมีการนำพลับพลึงดอกแดง มาใช้รักษาอาการอาเจียน รักษาโรคไขข้อ และอาการปวดหู ส่วนในเอกวาดอร์ ใช้พลับพลึงดอกแดง รักษาอาการอักเสบ และโรคริดสีดวงทวาร อีกด้วย
ลักษณะทั่วไปของพลับพลึงดอกแดง
พลับพลึงดอกแดง จัดเป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีหัวสีขาวลักษณะกลมอวบน้ำอยู่ใต้ดิน ลำต้นมีความสูงประมาณ 1-2 เมตร มีกาบใบสีขาวหุ้มซ้อนกันเป็นชั้นๆ อยู่เหนือดินขึ้นไป
ใบพลับพลึงดอกแดง เป็นใบเดี่ยวออกเรียงซ้อนสลับกันเป็นวงกลม ลักษณะของใบเป็นรูปหอกมีขนาดกว้าง 7-15 เซนติเมตร และยาวประมาณ 1 เมตร โคนใบเป็นกาบทำหน้าที่เป็นลำต้นเทียม ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบเป็นสีเขียวเป็นมันอวบน้ำ ผิวใบอ่อนนุ่มหนาและเหนียว
ดอกพลับพลึงดอกแดง ออกเป็นช่อขนาดใหญ่ ช่อดอกของพลับพลึงแดง จะมีขนาดใหญ่กว่าพลับพลึงขาว โดยก้านดอกจะแทงขึ้นออกมากตรงกลางกอ ซึ่งในหนึ่งช่อดอกจะมีดอกย่อยเป็นกระจุกประมาณ 10-40 ดอก กลีบดอกมีลักษณะเรียวยาว กลีบของดอกจะงองุ้มเข้าหาก้านดอก เมื่อดอกบานเต็มที่ ตรงกลางดอกมีเกสรยาวยื่นออกมาก กลีบดอกมีสีขาวแกมชมพู หรือ กลีบด้านบนเป็นสีม่วง หรือ เป็นสีชมพู ส่วนกลีบด้านล่างเป็นสีแดงเข้ม หรือ สีแดงเลือดหมูดอกมีกลิ่นหอม โดยเฉพาะตอนค่ำจะหอมมาก
ผลพลับพลึงดอกแดง เป็นผลสดลักษณะของผลค่อนข้างกลม สีเขียวอ่อนด้านในผลมีเมล็ดลักษณะกลม
การขยายพันธุ์พลับพลึงดอกแดง
พลับพลึงดอกแดง สามารถขยายพันธุ์ได้โดยวิธีการเพาะเมล็ดและการแยกหน่อ แต่วิธีที่เป็นที่นิยมในปัจจุบัน คือ วิธีการแยกหน่อ เนื่องจากเป็นวิธีที่สะดวกรวดเร็ว สำหรับวิธีการแยกหน่อพลับพลึงดอกแดง นั้นสามารถทำได้เช่นเดียวกันกับการแยกหน่อไม้ล้มลุกประเภทหัวอื่นๆ ซึ่งได้กล่าวมาแล้วในบทความก่อนหน้านี้
ทั้งนี้พลับพลึงดอกแดงจะสามารถเจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่ชุ่มน้ำ และต้องการน้ำมากในการเจริญเติบโต ดังนั้นจึงควรปลูกในพื้นที่มีความชื้นค่อนข้างสูง แต่ก็มีความอดทนต่อสภาพแวดล้อมสูง โดยหากต้องการให้มีดอกมากควรปลูกกลางแจ้ง แต่หากต้องการให้ใบสวย ควรปลูกในที่มีแสงแดดรำไร
องค์ประกอบทางเคมี
มีรายงานผลการศึกษาถึงองค์ประกอบทางเคมีของส่วนหัวและส่วนใบขอบพลับพลึงดอกแดง ระบุว่าพบสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิดดังนี้ 1-O-acetyllycorine, narcyclasine, sternbergine, galanthamine, homotycorine, lycorine, Augustine, ambelline, buphanisine, crininne, sanguinine, 3-O-acetylsanguinine, 6-hydroxybuphanidrine, 6-methoxybuphanidrine และ crinamine เป็นต้น
การศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของพลับพลึงดอกแดง
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของสารสกัดพลับพลึงดอกแดง จากส่วนหัวและใบของพลับพลึงแดงระบุว่ามีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาต่างๆ ดังนี้
มีรายงานการศึกษาวิจัยระบุว่าสารสกัดจากหัวของพลับพลึงแดง มีฤทธิ์ยับยั้งสารสื่อประสาท acetylcholinesterase (AChE) ได้ดีกว่าสารสกัดจากใบโดยมีค่า IC50 เท่ากับ 1.35±0.13 และ 1.67±0.16 µg mL ตามลำดับ แต่ทั้งนี้สารสกัดจากใบของพลับพลึงแดงแสดงฤทธิ์ยับยั้งสารสื่อประสาท butyrylcholinesterase BuChE สูงกว่าสารสกัดจากหัวโดยมีค่า IC50 เท่ากับ 8.50±0.76 และ 45.42±3.72 µg mL ตามลำดับ ซึ่งสารสื่อประสาททั้ง 2 นั้นมีผลต่อโรคอัลไซเมอร์ (AD)
นอกจากนี้ยังมีรายงานการศึกษาวิจัยระบุว่าสารสกัดจากส่วนต่างๆ ของพลับพลึงดอกแดง ยังมีฤทธิ์ต้านเชื้อรา ต้านแบคทีเรีย ต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบ และเป็นพิษต่อเซลล์อีกด้วย
การศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาของพลับพลึงดอกแดง
มีรายงานว่าพืชในวงศ์ “พลับพลึง” ซึ่งรวมถึงพลับพลึงดอกแดง มีสารพิษกลุ่มแอลคาลอยด์ เช่น lycorine, crinamine, criridine, narciclasine เป็นต้น ซึ่งพบได้ในส่วนหัวของพืช หากรับประทานเข้าไปจะออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง และมีผลระคายเคืองเยื่อบุกระเพาะอาหาร
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
สตรีมีครรภ์ห้ามใช้พลับพลึงดอกแดง เป็นยาสมุนไพรโดยเฉพาะในรูปแบบการรับประทาน เนื่องจากมีสรรพคุณขับประจำเดือน ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะแท้งบุตรได้ นอกจากนี้ยังมีรายงานว่า ส่วนหัวของพลับพลึงดอกแดง มีสารพิษที่ชื่อว่า lycorine ซึ่งเมื่อรับประทานเข้าไปแล้ว จะทำให้เกิดอาการ อาเจียน ตัวตื่น ท้องเดินไม่รุนแรง เหงื่อออก น้ำลายออกมาก ถ้ามีอาการมากอาจเกิดภาวะอัมพาต และหมดสติได้
เอกสารอ้างอิง พลับพลึงดอกแดง
- ดร.วิทย์. เที่ยงบูรณธรรม. พลับพลึงดอกแดง (กรุงเทพฯ). หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย. หน้า 144.
- TALLINI. L.R., GIORDANI. R.B., ANDRADE. J.R., BASTIDA J. and. ZUANAZZI J.A.S., 2021b. Structural diversity diversity and biological potential of alkaloids from the genus Hippeastrum. Amaryllidaceae : an update. From Revista Brasileira de Farmacognosia. Vol. 31. No. 5. Pp.648-657http://dx.doi.org/10.1007/s-43450-021-00211-z. PMid4924642.
- ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้ กรมป่าไม้ ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน์. ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม กรุงเทพมหานคร บริษัทประชาชน จำกัด 2544.
- ปิยะ เฉลิมกลิ่น. พลับพลึงดอกแดง (กรุงเทพฯ) หนังสือไม้ดอกหอม เล่ม 1.หน้า 147.
- นพมาศ สุนทรเจริญนนท์. ไม่ประดับมีพิษ...คิดสักนิดก่อนจะปลูก. บทความเผยแพร่ความรู้สู่ประชาชน. คณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.
- นพมาศ สุนทรเจริญนนท์. พืชพิษ (Poisonous Plants) ใน รุ่งระวี เต็มศิริฤกษ์กุล และคณะ (บรรณาธิการ) สมุนไพร ยาไทยที่ควรรู้ กรุงเทพมหานคร บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชซิ่ง จำกัด(มหาชน) 2542.
- พลับพลึงดอกแดง. หนังสือสมุนไพรสวนสิริรุกขชาติ. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. หน้า 91.
- พลับพลึงดอกแดง. ศูนย์ข้อมูลพืชพิษ. สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.
- Meerow A.W., Lehmiller D.J., Clayton J.R. Phylogeny and biogeography of Crinum L. (Amaryllidaceae) inferred from nuclear and limited plastid non-coding DNA sequences. Bot. J. Linn. Soc. 2003;141:349-363. doi: 10.1046/j.1095-8339.2003.00142.x.
- Rojas-Vera J., Buitrago-Díaz A.A., Possamai L.M., Timmers L.F.S.M., Tallini L.R., Bastida J. Alkaloid profile and cholinesterase inhibition activity of five species of Amaryllidaceae family collected from Mérida state-Venezuela. S. Afr. J. Bot. 2021;136:126–136. doi: 10.1016/j.sajb.2020.03.001.
- Pham L.H., Döpke W., Wagner J., Mügge C. Alkaloids from Crinum amabile. Phytochemistry. 1998;48:371-376. doi: 10.1016/S0031-9422(97)01081-9.
- Chen M.-X., Huo J.-M., Hu J., Xu Z.-P., Zhang X. Amaryllidaceae alkaloids from Crinum latifolium with cytotoxic, antimicrobial, antioxidant, and anti-inflammatory activities. Fitoterapia. 2018;130:48–53. doi: 10.1016/j.fitote.2018.08.003.
- HAVELEK. R.,MUTHNA. D., TOMSIK P., KRALOVEC. K. SEIFRTOVA. M., CERMAKOVA. E. and REZACOVA M., 2017. Anticancer potential of Amaryllidaceae alkaloids evaluated by screening with a panel of human cells, real-time cellular analysis and Ehrlich tumor-bearing mice. Chemico-Biological Interactions. Vol 275. Pp. 121-132 http://dx.doi.org/10.1016/j.cbi2017.07.018.PMid:2876149.