มะลิวัลย์ ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย
มะลิวัลย์ งานวิจัยและสรรพคุณ 16 ข้อ
ชื่อสมุนไพร มะลิวัลย์
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น มะลิป่า, มะลิเถื่อน (ทั่วไป, ภาคกลาง), ผักแซว (ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Jasminum adenophyllum Wall.ex C.B. Clarke
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Jasminum lanceoaria Roxb. Subsq Lance olaria
ชื่อสามัญ Blue grape jasmin, Princess jasmin
วงศ์ OLEACEAE
ถิ่นกำเนิดมะลิวัลย์
มะลิวัลย์ เป็นพืชในสกุลมะลิ (Jasminum) ที่มีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมในอินเดีย จากนั้นจึงได้มีการแพร่กระจายพันธุ์ไปยังเขตร้อนชื้นต่างๆ ในภูมิภาคเอเชีย เช่นในจีน เวียดนาม พม่า ไทย ลาว และมาเลเซีย สำหรับในประเทศไทยสามารถพบมะลิวัลย์ ได้ทั่วทุกภาคของประเทศบริเวณ รั้วบ้าน ซุ้มประตู หรือ ตามที่รกร้างว่างเปล่าและในบริเวณชายป่า โดยจะเลื้อยพันตามต้นไม้ หรือ พุ่มไม้อื่นๆ
ประโยชน์และสรรพคุณมะลิวัลย์
- ใช้ถอนพิษต่างๆ ถอนพิษยา
- แก้อาการแพ้ยา
- ใช้ถอนพิษไข้
- ใช้ถอนพิษเบื่อเมา
- ใช้ถอนพิษอักเสบ
- ทำให้นอนหลับสบาย
- ใช้บำรุงเป็นยาหอม
- ช่วยบำรุงหัวใจ
- ช่วยบำรุงครรภ์
- ใช้แก้ไข้ ตัวร้อน
- แก้ร้อนใน กระหายน้ำ
- ช่วยทำให้ชุ่มชื้นหัวใจ
- ใช้บำรุงสมรรถภาพทางเพศ
- ช่วยบำรุงกำลัง
- แก้ปวดเมื่อย ปวดหลัง ปวดเอว
- ใช้แก้ประดงข้อ
ในภาคเหนือมีการนำใบอ่อนและยอดอ่อนของมะลิวัลย์ มาใช้ทำเป็นแกงรับประทาน โดยมีชื่อว่าแกงผักแซ่ว ซึ่งมักจะปลูกเอาไว้ให้พันขึ้นตามรั้วเมื่อจะนำมาประกอบอาหารก็สามารถเก็บเอาได้ตามรั้วบ้าน นอกจากนี้ในปัจจุบันยังนิยมนำมะลิวัลย์มาปลูกเป็นไม้ประดับตามอาคารบ้านเรือน หรือ ตามสถานที่ต่างๆ โดยมักจะทำเป็นซุ้ม หรือ ทำเป็นร้านให้มะลิวัลย์ พันขึ้น เมื่อออกดอกจะมีสีขาวสวยงามและมีกลิ่นหอมตลอดทั้งวัน
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
- ใช้ถอนพิษต่างๆ ถอนพิษไข้ ถอนพิษเบื่อเมา ถอนพิษอักเสบ โดยนำรากมะลิวัลย์มาต้มกับน้ำดื่ม
- ช่วยให้นอนหลับสบาย โดยการนำรากมะลิวัลย์สดมาเคี้ยวกลืนน้ำ หรือ นำมาต้มกับน้ำดื่มก็ได้
- ใช้แก้ไข้ตัวร้อน บำรุงหัวใจ แก้ร้อนในกระหายน้ำ โดยนำดอกมะลิวัลย์มาตากให้แห้งใช้ชงดื่มแบบชา
- น้ำมันหอมระเหยจากมะลิวัลย์ ใช้เจือจางชุบผ้าเช็ดหน้าดม ช่วยทำให้สดชื่น ทำให้ชุ่มชื้นหัวใจ
- ใช้เป็นยาบำรุงสมรรถภาพทางเพศในบุรุษ ใช้แก้ประดงข้อ โดยนำลำต้น หรือ เถามะลิวัลย์ผสมกับลำต้นเครืองูเห่า ลำต้นว่านเพชรหึงในจำนวนเท่ากัน โดยจะใช้เป็นแบบสด หรือ แห้งก็ได้ จากนั้นนำมาต้มกับน้ำจนเดือด ใช้ดื่มต่างน้ำ หรือ นำส่วนประกอบดังกล่าวมาดองกับเหล้าขาว 40 ดีกรี ดื่มครั้งละ 1 แก้วเป๊กก่อนอาหารเช้า เย็นและก่อนนอน
- ใช้เป็นยาแก้ปวดเมื่อยปวดหลังปวดเอว โดยนำเถา หรือ ต้นมาผสมกับเครือเถางูเห่า ลำต้นมะม่วงเลือดน้อย นำมาต้มกับน้ำโดยใส่น้ำให้ท่วมยาต้มจนเดือด ใช้ดื่มประจำ หรือ นำมาดอกกับเหล้าขาว 40 ดีกรี ดื่มครั้งละ 1 เป๊กก่อนอาหารเช้า เย็นและก่อนนอน ก็ได้เช่นกัน
ลักษณะทั่วไปของมะลิวัลย์
มะลิวัลย์ เป็นไม้เถา หรือ ไม้เลื้อยขนาดเล็กเนื้อแข็ง เถามีสีเขียวเข้ม กิ่งอ่อนมีขน เถามักเลื้อยได้ยาว 2-5 เมตร
ใบมะลิวัลย์ เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามลักษณะขอบใบเป็นรูปรี หรือ รูปใบหอกกว้าง 3-5 เซนติเมตร ยาว 10-20 เซนติเมตร โคนใบและปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบมีสีเขียวเข้มแผ่นใบด้านบนเป็นมันด้านล่างมีสีอ่อนกว่า
ดอกมะลิวัลย์ ออกเป็นช่อเชิงลดในแต่ละช่อจะมีดอกย่อย 2-3 ดอก กลีบดอกเชื่อมกันเป็นหลอดยาว 2-3 เซนติเมตร ปลายกลีบแยกเป็น 8-12 กลีบ กลีบดอกมีสีขาว รูปแถบ หรือ รูปขอบขนาน ยาว 3-5 เซนติเมตร ปลายเป็นติ่งแหลมมีเกสรเพศผู้ จำนวน 2 อัน บริเวณกึ่งกลางของฮอทดอกมีกลิ่นหอมตลอดวันและหอมแรงในช่วงพลบค่ำถึงเช้าตรู่
ผลมะลิวัลย์ เป็นผลสดโดยจะออกเป็นกลุ่ม 1-2 ผล ผลมีลักษณะทรงกลม ผิวเรียบเป็นมันเงา เมื่อผลอ่อนจะมีสีเขียวอ่อน เมื่อผลแก่จะค่อยๆ เปลี่ยนเป็นสีม่วงเข้มจนถึงสีดำ คล้ายผลองุ่น จึงมีชื่อสามัญว่า Blue grape Jasmin
การขยายพันธุ์มะลิวัลย์
มะลิวัลย์ สามารถขยายพันธุ์ได้โดยการใช้เมล็ดและการปักชำกิ่ง แต่ในปัจจุบันจะนิยมใช้วิธีการปักชำกิ่ง หรือ เถามากที่สุดเพราะว่าทำได้ง่าย สะดวกรวดเร็ว โดยเริ่มจากเลือกกิ่ง หรือ เถาที่ไม่แก่ หรือ อ่อนเกินไป โดยตัดให้ชิดข้อยาวประมาณ 10 เซนติเมตร หรือ ให้มีข้ออย่างน้อย 3 ข้อ เด็ดมะลิวัลย์ ใบออกให้เหลือใบส่วนบนสุด 1 คู่ ตัดใบบนให้เหลือครึ่งใบเพื่อลดการคายน้ำ จุ่มกิ่งในฮอร์โมน IBA กับ NAA อัตราส่วน 1:1 เพื่อเร่งรากและใช่กิ่งในสารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อรา สำหรับการปักชำจะใช้วัสดุชำที่ประกอบด้วยทรายผสมขี้เถ้าแกลบอัตราส่วน 1:1 รดน้ำจนชุ่ม แล้วจึงนำกิ่งชำ มาชำเรียงเป็นแถวห่างกันประมาณ 5x5 เซนติเมตร รดน้ำอีกครั้ง ปกติกิ่งชำจะงอกรากได้ภายใน 3 สัปดาห์ หรือ 1 เดือน จากนั้นนำไปเลี้ยงต่อในถุงพลาสติกที่มีดิน ขุยมะพร้าวและปุ๋ยคอก ผสมในอัตรา 3:1:1 จนกระทั่งแข็งแรงดีแล้วจึงนำไปปลูกต่อไป
องค์ประกอบทางเคมี
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับองค์ประกอบทางเคมีของสารสกัดจากส่วนต่างๆ ของมะลิวัลย์ระบุว่า พบสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิดดังนี้
ใบสดและกิ่งสดของมะลิวัลย์พบสารกลุ่ม secoiridoid glucosides 5 ชนิด ได้แก่ jaslanceoside A-E และพบสาร jasminoside และ 10-hydroxyoleoside dimethyl ester อีกด้วย และยังมีรายงานผลการศึกษาวิจัยสารสกัดเมทานอลจากใบสดของมะลิวัลย์ ระบุว่าพบสาร syringin, jasmoside, jasmesoside, jasmosidic acid, jasminin, isojasminin, rutin, 9-hydroxyjasmesoside, Jasmolactone และ 9-hydroxyfasmesosidec acid ส่วนสารสกัดเอทานอลจากส่วนเนื้อดินของมะลิวัลย์พบสาร multifloroside, multiroside, jasmultiside และ 10-hydroxyleuropein ส่วนในน้ำมันหอมระเหยที่ให้กลิ่นหอมจากดอกของมะลิวัลย์พบว่าประกอบไปด้วยสาร benzyl acetate, indole, E-E-farnesene, Z-3-hexenyl benzoate, benzyl alcohol, linalool และ methyl anthranilate เป็นต้น
การศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของมะลิวัลย์
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของสารสกัดมะลิวัลย์ จากส่วนต่างๆ ของมะลิวัลย์ระบุว่ามีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาหลายประการดังนี้
ฤทธิ์ต้านจุลชีพ มีรายงานผลการศึกษาวิจัย สารสกัดอะซิโตนจากใบของมะลิวัลย์ พบว่ามีฤทธิ์ต้านเชื้อ Staphylococcus aureus ส่วนสารสกัดเมทานอลจากมะลิวัลย์มีโซนยับยั้งเชื้อ Shigella ได้ถึง 22.67 มม. ส่วนน้ำมันหอมระเหยจากส่วนของดอกมะลิวัลย์ แสดงฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียต่อเชื้อ E. coli และยังฤทธิ์ต้านจุลชีพต่อจุลินทรีย์ในช่องปากหลายชนิด รวมถึง E. coli, L. casei และ S. mutans นอกจากนี้ยังทำหน้าที่เป็นสารต้านจุลชีพต่อต้านเชื้อราแคนดิดาที่เป็นสาเหตุของโรคทางช่องปากทุกสายพันธุ์อีกด้วย
ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ มีรายงานผลการศึกษาวิจัยฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสารสกัดเอทานอลจากส่วนใบของมะลิวัลย์ ด้วยวิธี DPPH พบว่าสารสกัดดังกล่าวมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระโดยมีค่า IC50 อยู่ที่ 26.3 กรัม/มิลลิลิตร ซึ่งมากกว่าสาร Trolox มาตรฐาน (IC50 5.8 กรัม/มิลลิลิตร) และมีค่า ORAC เท่ากับ 1,023.7 กรัม TE/มิลลิกรัมของสารสกัด
ฤทธิ์ระงับประสาท มีรายงานผลการศึกษาวิจัยระบุว่ากลิ่นของชามะลิ มีผลกดประสาทต่อสภาวะอารมณ์และการทำงานของเส้นประสาท จึงได้มีการศึกษานำร่อง ในผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้าและวิตกกังวล โดยให้สูดดมน้ำมันหอมระเหยจากดอกมะลิ 5 นาทีต่อวันติดต่อกันเป็นเวลา 10 วัน พบว่าน้ำมันหอมระเหยจากดอกมะลิ สามารถปรับสภาพจิตใจให้ดีขึ้นและทำให้อาการต่างๆ เช่น หงุดหงิด นอนไม่หลับ ใจสั่น ดีขึ้นได้
การศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาของมะลิวัลย์
ไม่มีข้อมูล
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
ถึงแม้ว่าพืชในสกุลมะลิจะถูกนำมาใช้ประโยชน์โดยปราศจากความเป็นพิษมาตั้งแต่ในอดีตแล้ว แต่สำหรับการใช้มะลิวัลย์ เป็นยาสมุนไพร นั้นก็ควรระมัดระวังเช่นเดียวกันกับการใช้สมุนไพร ชนิดอื่นๆ โดยควรใช้ในขนาดและปริมาณที่เหมาะสม ที่ได้ระบุไว้ในตำรับตำรายาต่างๆ ไม่ควรใช้ในขนาดและปริมาณที่มากจนเกินไป หรือ ใช้ต่อเนื่องกันเป็นระยะเวลานานจนเกินไป เพราะอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาวได้
เอกสารอ้างอิง มะลิวัลย์
- เต็ม สมิตินันทน์, 2544. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย. ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้กรมป่าไม้. กรุงเทพฯ.
- สมสุข มัจฉาชีพ. 2541. ไม้ดอกไม้ประดับ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แพร่พิทยา. 238 หน้า.
- มหาวิทยาลัยมหิดล. คณะเภสัชศาสตร์และบริษัทบุญรอดบริวเวอรี่. สมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ. กรุงเทพมหานคร. มหาวิทยาลัยมหิดล. 2535.
- ปิยะ เฉลิมกลิ่น. มะลิในเมืองไทย. กรุงเทพฯ. บ้านและสวน. 2556. หน้า 60
- ทิพย์สุดา ตั้งตระกูล. หอมกลิ่น...ดอกมะลิ. คอลัมน์นานาสาระ. วารสารแม่โจ้ปริทัศน์ปีที่ 8 ฉบับที่ 4. หน้า77-79
- วราภรณ์ มณีมาโรจน์. การศึกษาไซโต-อนุกรมวิธานของพืชในสกุลมะลิของประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาวิทยาศาสตร์มหาบัณฑิต (เกษตรศาสตร์) สาขาพืชสวนบัณฑิตวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 2514
- Tauchen, J.; Doskocil, I.; Caffi, C.; Lulekal, E.; Marsik, P.; Havlik, J.; van Damme, P.; Kokoska, L. In vitro antioxidant and anti-proliferative activity of Ethiopian medicinal plant extracts. Ind. Crop. Prod. 2015, 74, 671-679.
- Tanahashi, T., Nagakura, N., Kuwajima, H., Takaishi. K., Inoue, K., and Inouye, H., Secoirdoid glucosides from Jasminum mesnyi Phytochemistry. 28,1413-1415(1989.)
- Everything You Need to Know About Jasmine Essential Oil Written by Adrienne SantosLonghurst on November 26, 2018
- Chen, H, -Y., “Jasmultiside, a new secoiridoid glucosides from Jasminum multiflorum. J. Nat Prod., 54, 1087-1091(1991).
- Khammee P, Unpaprom Y, Chaichompoo C, Khonkaen P, Ramaraj R. Appropriateness of waste jasmine flower for bioethanol conversion with enzymatic hydrolysis: sustainable development on green fuel production. 3 Biotech. 2021 May;11(5):216. doi: 10.1007/s13205- 021-02776-x. Epub 2021 Apr 15. PMID: 33936925; PMCID: PMC8050141.
- Shen, Y. -C., Lin, S.- L., and Chen, C.-C., Three secoiridoid glucosides from Jasminum lanceolarium. Phytochemistry., 44, 891-895(1997).
