คำเตี้ย ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย
คำเตี้ย งานวิจัยและสรรพคุณ 32 ข้อ
ชื่อสมุนไพร คำเตี้ย
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น ปีกไก่ดำ, หญ้าปีกไก่ดำ, หญ้ารากหอม, เนียมนกเขา (ภาคกลาง), มักกำ, ม้าแม่ก่ำ (ภาคเหนือ), ม้าอีก่ำ, ม้าอีก่ำแดง (ภาคอีสาน), บ่อซกซา (จีน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Polygala chinensis Linn.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Polygala glomerata Lour., Polygala densiflora Blume, Polygala telephioides
วงศ์ POLYGALACEAE)
ถิ่นกำเนิดคำเตี้ย
คำเตี้ย จัดเป็นพืชในวงศ์ต่างไก่ป่า (POLYGALACEAE) ที่มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนของทวีปเอเชีย โดยมีการกระจายพันธุ์ใน อินเดีย ศรีลังกา เนปาล พม่า ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม จีนตอนใต้ และในมาเลเซีย สำหรับในประเทศไทยสามารถพบคำเตี้ย ได้ทั่วทุกภาคของประเทศ แต่จะพบได้มากในภาคเหนือและภาคอีสาน บริเวณที่รกร้างว่างเปล่า ตายชายป่าทั่วไป ป่าดิบแล้ง ป่าเต็งรัง ป่าสนและตามห่วยไร่ปลายนาทั่วไป
ประโยชน์และสรรพคุณคำเตี้ย
- ช่วยบำรุงกำลัง
- แก้เหน็ดเหนื่อย
- แก้อ่อนเพลีย
- แก้ปวดเมื่อย
- แก้ร่างกายทรุดโทรม
- ช่วยขับปัสสาวะ
- รักษาอาการหอบหืด
- แก้ไอ ไอหนักๆ
- ช่วยขับเสมหะเหนียวข้น
- ช่วยบำรุงกำลังทางเพศ
- ใช้นวดคลายเส้น
- ใช้บำรุงน้ำมัน
- ช่วยบำรุงร่างกาย
- ช่วยบำรุงตับไต
- ช่วยให้หลับสลายคลายเครียด
- ช่วยให้เลือดไหลเวียนดี
- แก้ลำไส้อักเสบ
- รักษาโรคกระเพาะอาหาร
- ช่วยขับเลือด
- ช่วยขับน้ำคาวปลา
- ช่วยฆ่าเชื้อโรคในร่างกาย
- แก้อาการไข้ป่า (มาลาเรีย)
- ช่วยบำรุงโลหิต
- แก้หวัด
- บำรุงน้ำนมของสตรี
- แก้ฝีในท้อง
- แก้หัวใจอ่อน ท้อแท้ หมดเรี่ยวแรง
- แก้เส้นตึง
- ช่วยขับเชื้อโรคในร่างกาย
- ช่วยบำรุงสมอง
- แก้หิด
- ใช้รักษาความผิดปกติทางระบบประสาท หลงลืมง่าย อารมณ์แปรปรวน เครียด กังวล นอนไม่หลับ
ปัจจุบันได้มีการซื้อขายคำเตี้ยในตลาดโลก เพื่อนำมาใช้ในการผลิตยาสมุนไพร เช่น ในไต้หวันและอินเดีย จะมีบริษัทขนาดใหญ่ที่ทำการส่งออกคำเตี้ย ในขณะที่ออสเตรเลียก็มีมาตรฐานการนำเข้าคำเตี้ยด้วยเช่นกัน
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
- ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงโลหิต บำรุงตับไต บำรุงกำลังทางเพศ แก้อาการอ่อนเพลีย เหน็ดเหนื่อย ร่างกายทรุดโทรม ขับปัสสาวะ แก้ปวดเมื่อย โดยนำทั้งต้นคำเตี้ยมาต้มกับน้ำดื่ม หรือ จะใช้รากแห้งคำเตี้ยนำมาต้ม หรือ ดองกับเหล้ากินก็ได้ โดยอาจใส่น้ำผึ้งเล็กน้อยเพื่อทำให้กินได้ง่าย
- ใช้แก้หวัด แก้หอบหืด แก้ไอ ไอหนักๆ ช่วยขับเสมหะเหนียวข้นให้ออกมา
- ใช้บำรุงน้ำนมของสตรี โดยนำราก หรือ ทั้งต้นคำเตี้ยมาต้มกับน้ำดื่ม
- ใช้แก้ฝีในท้อง โดยใช้รากเข็มขาวและรากเข็มแดง นำมาต้มกับน้ำดื่ม
- ใช้แก้หัวใจอ่อน ท้อแท้ หมดเรี่ยวแรง โดยใช้รากคำเตี้ย รากพวงพี นำมาต้มกันน้ำดื่ม
- ใช้แก้เส้นตึง แก้ปวดเมื่อย โดยนำทั้งต้นคำเตี้ยมาผสมกับน้ำมันงาแล้วมานวดเส้น
- ใช้แก้ไข้ป่า ขับเชื้อโรคในร่างกาย โดยนำใบ หรือ ยอดอ่อนคำเตี้ย มาต้มกับน้ำดื่ม
ในประเทศจีนใช้บำรุงร่างกาย บำรุงสมอง แก้หิด ใช้รักษาความผิดปกติทางระบบประสาท หลงลืมง่าย อารมณ์แปรปรวน เครียด กังวล นอนไม่หลับ หวัดไอ ที่มีเสมหะเหนียวข้น หอบหืด โดยนำทั้งต้นคำเตี้ย (แห้ง) 15-30 กรัม ต้มกับน้ำ 500 มิลลิเมตร จะเหลือครึ่งหนึ่ง แบ่งดื่ม 2-3 ครั้ง/วัน
ลักษณะทั่วไปของคำเตี้ย
คำเตี้ย จัดเป็นไม้ล้มลุกขนาดเล็กอายุปีเดียว ลำต้นสูง 20-70 เซนติเมตร ลำต้นมีลักษณะกลมมีขนขึ้นปกคลุม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.7-2.5 เซนติเมตร ลำต้นมักตั้งตรง หรือ ทอดเลื้อยและชูยอดขึ้น ตรงปลายกิ่งเป็นเหลี่ยม รากมีกลิ่นหอมคล้ายกลิ่นน้ำมันมวย
ใบคำเตี้ย เป็นใบเดี่ยว ออกแบบเรียงสลับ ใบมีลักษณะรูปขอบขนานแกมไข่กลับถึงรูปใบหอก มีขนาดกว้าง 1-3 เซนติเมตร ยาว 2-5 เซนติเมตร โคนใบเป็นรูปลิ่มและรูปหัวใจ ปลายใบมน หรือ อาจเรียวแหลม หรือ เป็นติ่งแหลมขอบใบเรียบ แผ่นใบเป็นสีเขียว หรือ อาจมีสีออกม่วง ด้านบนของใบมองเห็นเส้นใบได้ชัดเจนและมีก้านใบยาว 1 มิลลิเมตร
ดอกคำเตี้ยเป็นช่อแบบกระจะ (raceme) โดยจะออกเป็นกระจุกสั้นๆ บริเวณซอกใบ ช่อดอกยาว 0.5-1.5 เซนติเมตร ซึ่งใน 1 ช่อดอกจะมีดอกย่อย 5-16 ดอก ดอกคำเตี้ย มีขาวครีม มีกลีบดอก 3 กลีบ ลักษณะคล้ายรูปดอกถั่ว โคนกลีบเป็นสีเขียวเชื่อมกันที่ฐาน กลีบบนมี 2 กลีบ เป็นรูปช้อน หรือ รูปสามเหลี่ยม ส่วนกลีบล่างมีลักษณะเป็นรูปเกือบมน มีรยางค์คล้ายแปรงมี 1 กลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้ 8 อัน ติดกับกลีบดอกและเกสรเพศเมียมีรังไข่เหนือวงกลีบ ขอบเป็นขนครุย มี 2 คาร์เพล ส่วนกลีบเลี้ยงเป็นสีเขียวมี 4 อัน
ผลคำเตี้ย เป็นผลแห้ง แบบแคปซูล ลักษณะแบน โดยมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 4 มิลลิเมตร มีกลีบเลี้ยงติดทนเมื่อผลแก่จะแตกและมีเมล็ดออกมา เมล็ดมีรูปไข่สีดำ มีเยื่อหุ้มเมล็ดและมีขนสีขาวแน่นที่ขั้ว
การขยายพันธุ์คำเตี้ย
คำเตี้ย สามารถขยายพันธุ์ได้โดยการใช้เมล็ด โดยเริ่มจากการเก็บเมล็ดจากผลแก่คำเตี้ย ที่แตกออกมาจากนั้นนำไปในน้ำร้อน 60-80 องศาเซลเซียส แล้วนำมาผึ่งไว้ 1 คืน แล้วจึงนำไปเพาะในกระบะเพาะจนต้นกล้าสูง 15-20 เซนติเมตร จึงนำไปปลูกต่อไป ทั้งนี้คำเตี้ยเป็นพืชที่ต้องการแสงแดดรำไร ต้องการน้ำและความชื้นปานกลาง
องค์ประกอบทางเคมี
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับองค์ประกอบทางเคมีของสารสกัดเอทานอลและเมทานอล จากส่วนเหนือดินของคำเตี้ย ระบุว่าพบสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิดอาทิเช่น
- สารกลุ่ม Saponins ได้แก่ Onjisaponin, Senegenin, Polygalasaponins A-H
- สารกลุ่ม Xanthones ได้แก่ Norbellidifolin, Isomangiferin
- สารกลุ่ม Flavonoids ได้แก่ Kaempferol, Quercetin, Apigenin glycosides
- สารกลุ่ม Phenolic acids ได้แก่ Ferulic acid, Caffeic acid
- สารกลุ่ม Triterpenoids ได้แก่ oleanolic acid และ ursolic acid
การศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของคำเตี้ย
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของสารสกัดคำเตี้ย จากส่วนเหนือดินของคำเตี้ยระบุว่า มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาต่างๆ ดังนี้
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยในหลอดทดลอง ระบุว่าสารกลุ่ม flavonoids และ anthones ที่ได้จากสารสกัดเมทานอลจากทั้งต้นของคำเตี้ยมีฤทธิ์ ต้านอนุมูลอิสระ DPPH, superoxide assay และ superoxide radical สกัดเมทานอลจากทั้งต้นของคำเตี้ยมีฤทธิ์ต้านเชื้อจุลชีพ S.aureus และ E. coli อีกทั้งยังสามารถยับยั้งการเจริญของเชื้อราบางชนิดและยังมีฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็ง HeLa, HepG2 อีกด้วย ส่วนสารสกัดเอทานอลจากทั้งต้นของตำเตี้ย มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ โดยยับยั้ง NO, cytokines ใน RAW 264.7 macrophages
สำหรับการศึกษาวิจัยในสัตว์ทดลองมีรายงานว่าสารสกัดน้ำจากทั้งต้นของคำเตี้ย มีฤทธิ์ขับเสมหะ โดยเพิ่มการหลั่งสารคัดหลั่ง ในหลอดลมหนูถีบจักร ส่วนสารสกัดเอทานอลจากทั้งต้นคำเตี้ย มีฤทธิ์ระงับประสาท โดยช่วยลดการเคลื่อนไหวของ หนูทดลองได้และยังมีฤทธิ์ระงับประสาทเล็กน้อย อีกทั้งยังมีฤทธิ์ต้านการอักเสบระงับอาการปวด โดยช่วยลดอาการบวมที่อุ้งเท้าหนู หลังทำ carrageenan injection และยังมีฤทธิ์แก้ปวด ใน hot plate test อีกด้วย
นอกจากนี้ยังมีรายงานว่าสารสกัดน้ำจากทั้งต้นของคำเตี้ย ยังมีฤทธิ์ต้านการเจริญของเนื้องอกในหนู ปกป้องตับจากสารพิษและเป็นพิษต่อเซลล์มะเร็งในหลอดทดลองอีกด้วย
การศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาของคำเตี้ย
มีรายงานผลการศึกษาวิจัยความเป็นพิษเฉียบพลันของสารสกัดเอทานอลจากส่วนเหนือดินของคำเตี้ย โดยการสารสกัดทางปากในหนูถีบจักรพบว่าค่า LD₅₀ > 2,000 mg/kg จึงถือว่ามีความปลอดภัยค่อนข้างสูงและยังมีการศึกษาวิจัยความเป็นพิษกึ่งเรื้อรัง โดยการให้สารสกัดต่อเนื่อง 28 วัน พบว่าไม่พบความผิดปกติของค่าชีวเคมีในเลือดและอวัยวะหลัก
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
สำหรับการใช้คำเตี้ย เป็นสมุนไพรควรระมัดระวังในการใช้ โดยเฉพาะในผู้ที่มีประวัติป่วยเป็นโรคตับ โรคไตเรื้อรัง ควรหลีกเลี่ยงการใช้ติดต่อกันนานๆ สำหรับผู้ที่ใช้ยาละลายเสมหะ หรือ ยาลดเสมหะก็ควรระมัดระวังในการใช้เพราะอาจมี ปฏิกิริยากับยาละลายเสมหะ หรือ ยาลดการอักเสบ เนื่องจากอาจมีการเสริมฤทธิ์กันมากเกินไป
เอกสารอ้างอิง คำเตี้ย
- สันติ วัฒฐานะ และคณะ. 2541. รายงานโครงการวิจัย เรื่อง การศึกษา ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของพืชสมุนไพร ที่ใช้ทำยาดองเหล้าในภาคเหนือของประเทศไทย. สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์องค์การสวนพฤกษศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี. 182 หน้า
- จันทร์กระจ่าง, บ. (2542). การศึกษาพืชสมุนไพรพื้นบ้านในจังหวัดลำปาง. (วิทยานิพนธ์ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่). หน้า 112-115.
- ฐานข้อมูลสมุนไพรไทยเขตอีสานใต้. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. คำเตี้ย, [ออนไลน์]. 2025, แหล่งที่มา: https://phar.ubu.ac.th/herb-DetailPhargarden/213,
- ThaiHerbal.org. (2014). หญ้าปีกไก่ดำ | ThaiHerbal.org | แหล่งเรียนรู้ข้อมูลสมุนไพร. Retrieved from https://thaiherbal.org
- Hooker, J. D. (1880). The flora of British India (Vol. 3, p. 264). London: L. Reeve & Co.
- Yang, Y., et al. (2020). Polygalae Radix: A review of its traditional uses, phytochemistry, and pharmacology. Fitoterapia, 147,
- Assa-Wamba, B., et al. (2019). A review on the phytopharmacological studies of the genus Polygala. Journal of Ethnopharmacology,
- Anonymous. (n.d.). Chemical investigations of Polygala chinensis L. by GC-MS [PDF file]. Academia.edu.
- Li, Z., et al. (2022). Therapeutic potential of Polygala saponins in neurological diseases. Journal of Ethnopharmacology,
- Mohan, V. R., et al. (n.d.). Anti-inflammatory activity of ethanol extract of Polygala chinensis whole plant in carrageenan-induced paw edema in albino rats [PDF file]. IJCPS Journal.
- Burkill, I. H. (1966). A dictionary of the economic products of the Malay Peninsula (Vol. 2, pp. 1769-1770). Ministry of Agriculture and Co-operatives.
- Zhang, L., et al. (2024). Polygalae Radix: Review of its metabolites, pharmacological activity, and toxicology. Frontiers in Pharmacology,
- Wang, X., et al. (2021). Protective effects and mechanism of Radix Polygalae against central nervous system disorders: A review. Frontiers in Psychiatry,
