มะเขือยาว งานวิจัยและสรรพคุณ 21 ข้อ

ชื่อสมุนไพร มะเขือยาว
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น มะเขือหำม้า (ภาคเหนือ), บักเขือยาว (ภาคอีสาน), มะเขือขาว, มะเขือฝรั่ง, มะเขือจาน (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Solanum melonyena Linn.
ชื่อสามัญ Egg plant
วงศ์ SOLANAEAE

ถิ่นกำเนิดมะเขือยาว

มะเขือยาว จัดเป็นพืชในวงศ์มะเขือ (SOLANAEAE) ที่มีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมในภูมิภาคเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่นในอินเดีย พม่า ไทย เนื่องจากมีการพบมะเขือพันธุ์ป่าและพันธุ์พื้นเมืองในบริเวณดังกล่าว ต่อมาจึงได้มีการแพร่กระจายพันธุ์ไปยังเอเชียตะวันออก เอเชียกลาง แอฟริกาเหนือ และยุโรป สำหรับในประเทศไทยสามารถพบมะเขือยาว ได้ทั่วทุกภาคของประเทศ โดยมักนิยมปลูกในเชิงพาณิชย์ ทั่วทุกภาคแต่มักจะพบได้มากในภาคเหนือและภาคกลาง

ประโยชน์และสรรพคุณมะเขือยาว

1. รักษาผิวหนังเป็นแผล
2. รักษาโรคผิวหนังเรื้อรัง
3. แก้ผดผื่นคันตามผิว
4. แก้ริดสีดวงมีเลือดออก
5. แก้ฝีบวมแดง
6. แก้ปวด
7. ช่วยขับเสมหะ
8. แก้แผลในช่องปาก
9. แก้ตกเลือดลำไส้
10. ใช้แก้เจ็บหัวนม หรือ หัวนมแตกของสตรี
11. แก้ปวดฟัน
12. แก้แผลหนอง
13. แก้เหน็บชา
14. แก้ปวดฟัน ฟันผุ
15. แก้บิดเป็นมูกเลือดเรื้อรัง
16. แก้เท้าเปื่อยอักเสบ
17. ต้านอนุมูลอิสระ
18. ช่วยส่งเสริมระบบการไหลเวียนโลหิต
19. แก้โรคหนองใน
20. ใช้แก้ท้องเสีย
21. ช้แก้ปวดส้นเท้า

           ส่วนในทางการแพทย์แผนปัจจุบันก็ยังได้ระบุถึงสรรพคุณของมะเขือยาวเอาไว้ว่า มะเขือยาว อุดมด้วยไบโอฟลาโวนอยด์ ช่วยในการต้านอนุมูลอิสระและช่วยส่งเสริมระบบการไหลเวียนโลหิต โดยเฉพาะในผู้เป็นโรคหลอดเลือดแข็งตัว รวมถึงในผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจโคโรนารี

           มะเขือยาว ถูกนำมาใช้เป็นอาหารในฐานะผักมาตั้งแต่ในอดีตแล้ว โดยมีการนำผลอ่อนมาใช้ประกอบอาหารหลายรูปแบบ เช่น นำมา ผัด ต้ม นึ่ง เผา และทอด ในเมนูอาหารต่างๆ

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

• ใช้แก้ปวด ช่วยขับเสมหะ ด้วยการใช้ผลแห้งมะเขือยาวนำมาทำเป็นเม็ดลูกกลอนกิน
• แก้โรคบิดเรื้อรัง ถ่ายออกมาเป็นเลือด แก้ตกเลือดลำไส้ โดยใช้ลำต้นและรากแห้งมะเขือยาว 10 กรัม มาต้มกับน้ำดื่ม หรือ ใช้ใบแห้งมะเขือยาวนำมาตำให้เป็นผง 6-10 กรัม ใช้แก้อาการอุจจาระเป็นเลือด โดยนำผลมาใช้ทำให้เป็นยาลูกกลอนกิน หรือใช้ขั้นผลแห้ง 60 กรัมนำมาต้มหรือนำไปเผาให้เป็นเถ้า บดให้ละเอียดแล้วนำมากินก็ได้
• แก้ปัสสาวะขัด แก้โรคหนองใน โดยใช้ใบแห้งมะเขือยาว นำมาตำให้เป็นผงกินประมาณ 6-10 กรัม
• ใช้แก้ปวดฟัน ฟันผุ แก้แผลในช่องปาก โดยใช้ดอกแห้ง หรือ สดมะเขือยาว นำมาเผาให้เป็นเถ้าแล้วบดให้ละเอียด นำมาทาบริเวณที่ปวด หรือ ใช้ขั้นผลสด ตำให้ละเอียดนำมาพอกบริเวณที่เป็นก็ได้
• ใช้แก้โรคผิวหนังเรื้อรัง ผดผื่นคันตามผิว โดยใช้ผลมะเขือยาวสดนำมาตำให้ละเอียดแล้วพอกบริเวณที่เป็น
• ใช้แก้เจ็บหัวนม หรือ หัวนมแตกของสตรี โดยใช้ผลมะเขือยาวแก่จัดนำมาตากในร่มจนแห้ง นำไปเผาจนเป็นเถ้าแล้วบดให้ละเอียดผสมกับน้ำ แล้วใช้ทาบริเวณที่เจ็บ
• ใช้แก้ท้องเสีย โดยใช้ใบมะเขือยาวประมาณ 10 ใบต้มกินน้ำ
• ใช้แก้ฝี โดยใช้มะเขือยาว ตำให้ละเอียดใส่น้ำส้มสายชูลงไป เอาไปพอกบริเวณที่เป็น
• ใช้แก้แผลเปื่อยเรื้อรัง โดยใช้เปลือกผิวมะเขือยาวสด พอกบริเวณที่เป็นวันละ 1-2 ครั้ง หลังจาก 1 สัปดาห์จะค่อยๆ หาย
• ใช้แก้ปวดส้นเท้า โดยใช้ต้น หรือ ราก หรือ ใบมะเขือยาวต้มเอาน้ำล้างบริเวณที่ปวด

ลักษณะทั่วไปของมะเขือยาว

มะเขือไข่เต่า มะเขือเจ้าพระยา มะเขือขื่น มะเขือจาน มะเขือยาว จัดเป็นพุ่มทรงพุ่มทึบ แตกกิ่งไม่เป็นระเบียบลำต้นสีน้ำตาลอ่อนตั้งตรงสูง 1-1.5 เมตร ตามลำต้นและกิ่งก้านมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุมประปราย ละมีหนามละเอียด สั้น ตรงขึ้นอยู่ห่างๆ

           ใบมะเขือยาวเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ใบมีลักษณะเป็นรูปไข่ หรือ รูปหอกกว้าง 4-10 เซนติเมตร ยาว 9-15 เซนติเมตร โคนใบเว้าเฉียงปลายใบโค้งมน หรือ อาจแหลม ขอบใบหยัก ข้างละ 2-3 หยัก โดยในแต่ละหยักลึก 0.5-1.5 เซนติเมตร ผิวใบด้านบนและด้านล่างมีสีเขียว มีขนรูปดาวประปราย โดยด้านล่างใบจะมีสีนวล

           ดอกมะเขือยาว ออกเป็นดอกเดี่ยวบริเวณปลายกิ่งและปลายช่อใบ ดอกมีสีม่วง หรือ สีขาวเป็นรูปหอกเรียวแหลม วงกลีบดอกติดเชื่อมกัน ส่วนปลายแยก 5 แฉก แต่ละแฉกลึก 0.2-0.5 เซนติเมตร กลางดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน เกสรเพศเมีย 1 อัน อยู่เหนือวงกลีบและมีกลีบเลี้ยงปลายแยก 5 แฉก แต่ละแฉกลึกประมาณ 1-2 เซนติเมตร ส่วนก้านดอกมีความยาว 1.5-3 เซนติเมตร

           ผลมะเขือยาว เป็นผลสดมีรูปร่างหลากหลายตามสายพันธุ์ เช่น รูปไข่ รูปรี หรือ รูปขอบขนาน มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1-15 เซนติเมตร หรือ กว้าง ประมาณ 2-3 เซนติเมตร และยาว 10-30 เซนติเมตร ผลอ่อนสีเขียวอ่อน หรือ สีขาวผิวเป็นมัน ผลแก่มีสีเขียวเข้มกว่าผลอ่อนมีก้านผลยาว 0.5-1.8 เซนติเมตร ด้านในผลมีเมล็ดค่อนข้างกลม ขนาด 0.3 เซนติเมตร หลายเมล็ด

การขายพันธุ์มะเขือยาว

มะเขือยาว สามารถขยายพันธุ์ได้โดยวิธีการเพาะเมล็ดโดยวิธีการดังนี้ เริ่มจากเตรียมแปลงเพาะกล้ากว้าง 1 เมตร ยาว 10 เมตร ใส่ปุ๋ยดอกอัตรา 40-50 กิโลกรัม และปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 อัตรา 120 กรัมต่อแปลง คลุกเคล้าให้เข้ากันเพื่อให้ดินร่วนซุย ใช้เมล็ดมะเขือยาว 50-100 กรัมต่อพื้นที่ปลูก 1 ไร่ โดยทำการโรยเมล็ดเป็นแถวห่างกัน 10 เซนติเมตร กลบดินบางๆ เสมอผิวดิน เมื่อต้นมะเขือยาว งอกควรถอนแยกให้ต้นมีระยะห่าง 2-3 เซนติเมตร จากนั้นทำการไถตากดินไว้ประมาณ 7 วัน แล้วจึงไถพรวนอีก 1-2 ครั้ง โดยให้ใส่ปุ๋ยคอก หรือ ปุ๋ยหมักที่สลายตัวดีอัตรา 2-74 ต้น/ไร่  เมื่อเตรียมดินเสร็จให้เตรียมแปลงปลูกให้กว้าง 75 เซนติเมตร สูง 25-30 เซนติเมตร และมีร่องน้ำระหว่างแปลง กว้าง 30 เซนติเมตร ก่อนปลูกควรรองก้นหลุมด้วยปุ๋ยสูตร 15-15-15 ในอัตรา 25-30 กิโลกรัม/ไร่ แล้วจึงลงมือปลูกด้วยต้นกล้าลักษณะสมบูรณ์ปราศจากโรคที่มีอายุ 25-30 วัน โดยทำการปลูกแถวเดี่ยวใช้ระยะห่างระหว่างต้น 50 เซนติเมตร ระหว่างแถว 75-100 เซนติเมตร จากนั้นกลบดินรดน้ำให้ชุ่มแล้วคลุมแปลงปลูกด้วยเศษพืช เข่น ฟางข้าง

องค์ประกอบทางเคมี

มีรายงานผลการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับองค์ประกอบทางเคมีของส่วนเปลือกผล เนื้อผล และรากของมะเขือยาว ระบุว่า พบสารออกฤทธิ์ที่สำคัญหลายชนิด อาทิเช่น delphinidin, ficusal, solanine, solamargire, caffeic acid, chlorogenic acid, ferul aldehyde, 6,7-aimethoxycoumarin และ N-trans-feruloyl tyramine เป็นต้น

การศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของมะเขือยาว

มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของส่วนผลและสารสกัดมะเขือยาว จากส่วนต่างๆ พบว่ามีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่สำคัญหลายประการดังนี้

           มีรายงานว่าสารเดลฟินิดิน (Delphinidin) ซึ่งเป็นสารสีจำพวกฟลาโวนอยด์ ที่แยกได้จากเปลือกผลมะเขือยาว มีฤทธิ์ยับยั้งการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็ง (anti-invasive) เมื่อทดลองในหลอดทดลองโดยใช้ HT-1080 human fibrosarcoma ซึ่งเป็นเซลล์ชนิดที่แพร่กระจายได้รวดเร็ว นอกจากนี้เดลฟินิดินยังมีผลในการยับยั้งการทำลาย collagen ของเอนไซม์ matrix metal-loproteinase (MMPS) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ปลดปล่อยจากเซลล์มะเร็ง ในกระบวนการ invasive ซึ่งจากผลการทดลองนี้แสดงว่าเดลฟินิดินอาจมีคุณสมบัติเป็นตัวต่อต้านการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็งที่ดี (potent anti-metastatic) และมีรายงานผลการศึกษาวิจัยประสิทธิภาพของสารสกัดเมทานอลจากใบมะเขือยาว โดยป้อนสารสกัดในขนาด 100, 200 และ 300 มก./กก. แก่หนูทดลองที่ชักนำให้เป็นเบาหวานจากอัลลอกซาน เป็นเวลา 20 วัน ผลการศึกษาพบว่าสารสกัดดังกล่าวสามารถช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดของหนูทดลองได้ และยังมีรายงานการศึกษาวิจัยผลของสารสกัดน้ำจากผลมะเขือยาว ในขนาด 0.001 ถึง 1 มก./มล. ในหัวใจของหนูตะเภา (โดยแยกออกมาจากร่างกาย) ที่ได้รับการกระตุ้นด้วยนอร์อิพิเนฟริน พบว่าสารสกัดดังกล่าวสามารถช่วยลดความดันโลหิตสูงได้ โดยสารสกัดจะเข้าไปลดการทำงานของหัวใจและการหดตัวของกล้ามเนื้อหัวใจ อีกทั้งมีการทดสอบฤทธิ์ลดไขมันในเลือดของสารฟลาโวนอยด์บางชนิดที่แยกได้จากส่วนผลของมะเขือยาว โดยการป้อนสารสกัดดังกล่าวให้กับหนูทดลองที่กินอาหารที่มีคอเลสเตอรอลสูง ในขนาด 1 มก. 100 กรัม น้ำหนักตัว ผลการศึกษาวิจัยพบว่าสารดังกล่าวเข้าไปกระตุ้นการทำงานของไลโปโปรตีนไลเปสและลดความเข้มข้นของไตรกลีนเซอไรด์ (TG) ในซีรั่ม นอกจากนี้ยังลดความเข้มข้นของคอเลสเตอรอลในซีรั่มและกระตุ้นการทำงานของเอนไซม์ 3-hydroxy-3-methylglutaryl-coenzyme A (HMG-CoA) reductase ได้อีกด้วย

           นอกจากนี้ยังมีรายงานการศึกษาวิจัยทางคลินิก (randomized, double-blind, placebo-controlled, parallel-group comparative study) ผลของมะเขือยาว (Solanum melongena; eggplant) ในการปรับปรุงค่าความดันโลหิตและสุขภาพจิต โดยได้ทำการศึกษาในอาสาสมัครผู้ป่วยที่มีภาวะเครียดจำนวน 100 คน ที่มีค่าความดันโลหิตสูงปกติ หรือ ความดันโลหิตสูงระดับที่ 1 แบ่งออกเป็นกลุ่มที่ได้รับแคปซูลที่มีผงจากมะเขือยาว 1.2 ก./วัน (ได้รับ acetylcholine จากมะเขือยาว 2.3 มก./วัน) เป็นเวลา 12 สัปดาห์ เปรียบเทียบกับกลุ่มยาหลอก ประเมินการศึกษาปฐมภูมิโดยการวัดความดันโลหิตและประเมินผลการศึกษาทุติยภูมิเกี่ยวกับสภาวะความเครียดและสุขภาพจิต ผลการศึกษาพบว่าการได้รับผงมะเขือยาวมีผลลดความดันโลหิตขณะหัวใจคลายตัว (diastolic blood pressure) ในช่วงสัปดาห์ที่ 8 ในอาสาสมัครที่มีค่าความดันโลหิตสูงปกติและลดค่าความดันโลหิตขณะหัวใจบีบตัว (systolic blood pressure) และคลายตัว ในช่วงสัปดาห์ที่ 12 ในอาสาสมัครที่มีความดันโลหิตสูงระดับ 1 เมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มยาหลอกและมีผลในการปรับปรุงสภาวะสุขภาพจิตที่แย่ในช่วงสัปดาห์ที่ 8 และ 12 ในอาสาสมัครที่มีค่าความดันโลหิตสูงปกติ จากผลการทดสอบจึงสรุปได้ว่ามะเขือยาวอาจมีผลในการปรับปรุงค่าความดันโลหิตและสภาวะทางสุขภาพจิต

การศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาของมะเขือยาว

มีรายงานผลการศึกษาวิจัยทางพิษวิทยาระบุว่า ในทุกส่วนของมะเขือยาวจะพบสาร solanine ซึ่งเป็นสารที่มีพิษต่อมนุษย์ เช่นเดียวกันกับพืชทุกชนิดในวงศ์มะเขือ (SOLANACEAE) มักจะพบในปริมาณน้อยกว่าพืชในวงศ์มะเขือชนิดอื่นๆ และจะพบปริมาณสาร solanine มากในขณะที่ทุกส่วนของมะเขือยาว ยังดิบ ไม่ผ่านความร้อนดังนั้นหากจะนำผลอ่อนมะเขือยาวมาบริโภคควรทำให้สุกก่อนเพื่อทำลายพิษของ solanine

ข้อแนะนำและข้อควรระวัง

โดยปกติแล้วมะเขือยาว มีความปลอดภัยในการบริโภคเมื่อทำการปรุงให้สุก หรือ รับประทานในปริมาณปกติ ไม่รับประทานมากเกินไป รวมถึงไม่ควรรับประทานส่วนอื่นๆ ในขณะที่ยังดิบอยู่ เพราะอาจมีสาร solanine ที่เป็นพิษต่อมนุษย์อยู่มาก ส่วนอาการที่เป็นพิษ เมื่อได้รับสาร solanine ในปริมาณมากจะมีอาการดังนี้ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย มีอาการทางประสาท เช่น เวียนหัว ชักหมดสติ เป็นต้น

เอกสารอ้างอิง มะเขือยาว

1. มูลนิธิสุขภาพไทย. ผักเป็นยา 2. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์สุขภาพใจ, 2552.
2. วิจัย สมประสงค์.2550. ความหลากหลายของพืชพื้นเมืองในประเทศไทย ชุดที่ 1 พืชสกุลมะเขือ, โรงพิมพ์ชุมชนสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย.กรุงเทพฯ. 50 หน้า.
3. ปรีชา สุวรรณสุข. ผักพื้นบ้านภาคใต้. กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยและพัฒนามหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา, 2549.
4. วินัย สมประสงค์ วัชรี ประชาศรัยสรเดช และปราโมทย์ ไตรบุญ 2545. รวบรวมและศึกษาลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของพืชสกุลมะเขือในภาคเหนือวารสารวิชาการเกษตร 20 : 204-220.
5. การปลูกมะเขือเปราะ มะเขือยาว.แผ่นพับ.สถาบันวิจัยพืชสวน กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
6. การศึกษาทางคลินิกของผลมะเขือยาวในการปลูกค่าความดันโลหิตและสุขภาพจิต.ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร. สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.
7. คุณสมบัติยับยั้งการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็งของสารสกัดจากเปลือกผลของมะเขือยาว.ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร. สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล.
8. Cericola F, Portis E, Toppino L, Barchi L, Acciarri N, Ciriaci T และคณะ โครงสร้างประชากรและความหลากหลายของมะเขือยาวจากเอเชียและลุ่มน้ำเมดิเตอร์เรเนียน PLoS One. 2013;8:e73702.
9. Bonati, G.1915.Solanacees FL. Generale de L’ lndo-Chine.3:313-340.
10. Bipat R, Toelsie J, Joemmanbaks R, Gummels J, Klaverweide J, Jhanjan N และคณะ ผลของพืชที่นิยมใช้ต้านความดันโลหิตสูงต่อหัวใจห้องบนของหนูตะเภาที่ถูกกระตุ้นด้วยนอร์อิพิเนฟริน Pharmacogn Mag. 2008;4:12-19.
11. Gürbüz N, Uluişik S, Frary A, Frary A, Doğanlar S. ประโยชน์ต่อสุขภาพและสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพของมะเขือยาว Food Chem. 2018;268:602-610. doi: 10.1016/j.foodchem.2018.06.093.
12. Sudheesh S, Presannakumar G, Vijayakumar S, Vijayalakshmi NR. ฤทธิ์ลดไขมันในเลือดของฟลาโวนอยด์จากมะเขือม่วง พืชอาหารโภชนาการของมนุษย์ 1997;51:321-330.
13. Driffeld,A.C.1998.Studies in Solanum and related genera(6).New infrageneric taxa for The genus Solanum L. (Solanaceae) Feddes Reportiorium 109 (5-6) 407-427.
14. Onuora EEO, Okafor CN. ประสิทธิภาพของสารสกัดจากมะเขือม่วงแอฟริกันและใบกระเจี๊ยบเขียวในหนูเผือกเพศผู้โตเต็มวัยที่เป็นโรคเบาหวานจากอัลลอกซาน Pak J Nutr. 2016;15:551-555.