สรรพคุณสมอไทย ไร้เทียมทาน           

 ในตำรับยาแผนโบราณต่างๆ ของไทยที่มีการใช้และสืบทอดกันมารุ่นสู่รุ่น ทั้งที่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรและที่มีการเล่าลือหรือเพียงบอกกล่าวกันมาในอดีตนั้น ล้วนแล้วแต่เป็นการใช้สมุนไพรของไทยในการนำมาบำบัดรักษาโรคและความเจ็บป่วยต่างๆของคนไทยในสมัยก่อน ซึ่งจะทำให้เราเห็นภาพถึงวิถีการใช้สมุนไพรของคนไทยในอดีตว่าใช้ธรรมชาติบำบัดอย่างแท้จริง  โดยยังเป็นการใช้สมุนไพรที่มีและหาได้ในท้องถิ่นของตนเท่านั้น ไม่ได้มีการใช้สมุนไพรจากต่างประเทศอย่างสมัยนี้ (ซึ่งผู้เขียนอาจจะมีการนำสมุนไพรจากต่างประเทศ เช่น สมุนไพรจีนมาใช้กันในไทย ช่วง 30 – 40 ปีมานี้เอง ดังนั้นสมุนไพรของไทยจึงควรได้ชื่อว่าเป็น “สมุนไพรแห่งวิถีชีวิตของคนไทย” อย่างแท้จริง และในบทความนี้ผู้เขียนจึงจะขอนำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับ สรรพคุณต่างๆ ของสมุนไพรไทยแท้อีกชนิดหนึ่งที่กำลังจะเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ นั่นก็คือ “สมอไทย”เป็นที่ทราบกันแล้วว่าหมอยาพื้นบ้านในอดีตมักจะนำเอาส่วนต่างๆของสมอไทยมาทำเป็นยา ทั้งยาที่ใช้ภายในและยาที่ใช้ภายนอก เนื่องจากสมอไทยนั้นมีสรรพคุณทางยาอยู่มากมายทั้งยังมีคุณสมบัติทั้งรักษาโรคและป้องกันโรคอีกสารพัดโรค เช่น ในตำรับยาไทย ได้ระบุไว้ว่า ผลของสมอไทย ใช้เป็นยาระบาย แก้ลมป่วง แก้พิษร้อนใน คุมธาตุ ลดไข้ แก้น้ำดี เป็นยาฝาดสมาน ถ่ายพิษไข้ บำรุงร่างกาย แก้ท้องร่วง บดเป็นผงสามารถใช้โรยแผลเรื้อรังได้ เนื้อผลของสมอไทย แก้บิด แก้ท้องผูก แก้โรคท้องมาน เมล็ดของสมอไทย ช่วยเจริญอาหาร ดอกของสมอไทย ใช้ต้มกับน้ำดื่มแก้โรคบิด เปลือกต้นสมอไทย นำมาต้มกับน้ำบำรุงหัวใจ ข้อน้ำเหลือง ขับปัสสาวะ และในอีกตำราหนึ่งที่ระบุถึงรสของสมุนไพรว่าจะสามารถบ่งบอกสรรพคุณของยานั้น ซึ่งสมอไทยนั้นมีรสต่างๆ ถึง 6 รสด้วยกัน ซึ่งเป็นสมุนไพรที่มานาชาติมากที่สุดในจำนวนสมุนไพรทั้งหมดทั้งมวลก็ว่าได้ ซึ่งสามารถจำแนกรสของสมอไทยและสรรพคุณของรสตามตำราได้ดังนี้ รสเปรี้ยว มีสรรพคุณกัดเสมหะ แก้ไอ แก้กระหาย ฟอกเลือด แก้โรคท้องผูก รสฝาดมีสรรพคุณ ช่วยสมานแผลในระบบทางเดินอาหาร แก้ท้องเสีย แก้บิด รสหวานมีสรรพคุณบำรุงกำลัง รสขมมีสรรพคุณ ถอนพิษ ช่วยเจริญอาหาร รสเผ็ดมีสรรพคุณ ขับลมในกระเพาะ ลำไส้ จุดเสียด ช่วยย่อยอาหาร รสเค็ม มีสรรพคุณ ทำให้ผิวเปล่งปลั่ง แก้น้ำเหลืองเสีย นอกจากนี้ยังมีการนำสมอไทยไปทำพิกัดยาต่างๆ เช่น พิกัดตรีผลา ซึ่งประกอบด้วย สมอไทย สมอพิเภก มะขามป้อม แก้ปิตตะ วาตะ ในกองธาตุ กองฤดู ฯลฯ และพิกัดตรีสมอ ทีประกอบด้วย สมอทั้ง 3 ชนิด คือ สมอไทย สมอพิเภก และสมอเทศ มีสรรพคุณ แก้เสมหะ บำรุงธาตุ ผายธาตุ แก้ไข้ ฯลฯ และในประกาศคณะกรรมการแห่งชาติด้านยา (ฉบับที่ 5) ได้ระบุไว้ว่าสามารถใช้สมอไทยร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นในตำรับยารักษากลุ่มอาการระบบทางเดินอาหาร 2 ตำรับคือ ยาถ่ายดีเกลือฝรั่ง และยาธาตุบรรจบ ส่วนในสรรพคุณในแพทย์แผนปัจจุบันนั้น มีการวิจัยของสำนักคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติพบว่า สารสกัดในพิกัดตรีผลาซึ่งมีสมอไทยเป็นส่วนประกอบด้วยนั้น สามารถยับยั้งเซลล์มะเร็งได้ทั้ง 6 ชนิด รวมถึงมีการค้นพบสารเชมูลินิก ในสมอไทยมีสามารถป้องกันและรักษาแผลในกระเพาะอาหารได้ ทั้งหมดนี้คือสรรพคุณของสมอไทย ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่า สมอไทย ไร้เทียมทานจริงๆ