มะเขือพวง งานวิจัยและสรรพคุณ 22 ข้อ

ชื่อสมุนไพร มะเขือพวง
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น มะแคว้งกุลา, บ่าแค้วงกุลา (ภาคเหนือ), หมากแข้ง (ภาคอีสาน), มะแว้งช้าง, ลูกแว้ง, เขือน้อย, เขือพวง (ภาคใต้), มะเขือละคร (นครราชสีมา), ปอลอ, ปอลือ, จือเปาะลือกู่ (ม้ง), จะเคาะค่ะ, ตะโกงลาโน (มลายู), รับจงกลม (เขมร), จุยเกีย, เจ๊กมิ่งจำ (จีน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Solanum torvum Swartz
ชื่อสามัญ Turkey berry, Common Asiatic weed, Prickly nightshade, Devil's fig, Shoo-shoo bush, Pea eggplant 
วงศ์ Solanaceae

ถิ่นกำเนิดมะเขือพวง

มะเขือพวง เป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในแถบประเทศต่างๆ และในหมู่เกาะของทวีปอเมริกากลาง โดยเฉพาะหมู่เกาะ Antilles ตั้งแต่เขตฟลอริดา หมู่เกาะเวสต์ อินดีส์ เม็กซิโก จนถึงอเมริกากลาง รวมไปถึงในทวีปอเมริกาใต้แถบประเทศบราซิล โดยมักจะพบเป็นวัชพืชขึ้นกระจัดกระจายเกือบทั่วเขตร้อน ปัจจุบันพบในทวีปแอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ไกลถึงมลรัฐฮาวายในสหรัฐอเมริกา แต่มีการใช้เป็นพืชเพาะปลูก เพื่อเป็นอาหารในแถบเอเชียใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ไทย พม่า ลาว มาเลเซีย อินเดีย เป็นต้น 

ประโยชน์และสรรพคุณมะเขือพวง

1. ช่วยทำให้เลือดหมุนเวียนดี
2. ช่วยให้เจริญอาหาร
3. ช่วยในการย่อยอาหาร
4. แก้ปวด ฟกช้ำ ตรากตรำทำงานหนัก กล้ามเนื้อบริเวณเอวฟกช้ำ
5. แก้ไอเป็นเลือด
6. แก้ปวดกระเพาะ
7. รักษาฝีบวม มีหนอง
8. รักษาอาการบวมอักเสบ
9. ช่วยขับเสมหะ
10. บำรุงธาตุ
11. ช่วยในระบบขับถ่าย
12. ใช้พอกเท้าแตกเป็นร่องเจ็บ
13. ใช้กินแก้เมา ทำให้รสเหล้าจืดลง
14. แก้โรคเบาหวาน
15. ช่วยขับปัสสาวะ
16. แก้ปวดฟกช้ำ
17. แก้พิษแมลงกัดต่อย
18. ช่วยบำรุงตับ
19. ช่วยบรรเทาโรคแผลในกระเพาะอาหาร
20. ช่วยให้ผ่อนคลายง่วงนอน
21. ช่วยขับสารพิษออกจากร่างกาย
22. ช่วยขับเหงื่อ

           มะเขือพวง จัดเป็นพืชผักสมุนไพร โดยอดีตจะเป็นพืชป่า แต่ปัจจุบันในหลายๆ ประเทศนิยมปลูกเป็นพืชผักสวนครัว ที่นิยมนำผลมาประกอบอาหาร ในประเทศไทย รู้จักมะเขือพวงมานานแล้ว โดยนิยมนำผลมาใช้ประกอบอาหารได้หลากหลายเมนู เช่น แกงป่า แกงคั่วปลาไหล แกงอ่อมปลาดุก แกงเขียวหวาน แกงเนื้อ น้ำพริกกะปิ น้ำพริกแมงดา น้ำพริกกุ้งสด น้ำพริกไข่เค็ม ปลาร้าทรงเครื่อง ผัดเผ็ด ฯลฯ และยังสามารถใช้เป็นผักจิ้ม ซึ่งนิยมทำให้สุกโดยการเผา ปิ้ง หรือ ย่าง พอให้ผิวกรอบ หรือ ไหม้บางส่วน จะทำให้รสชาติดีขึ้น และผลนิ่มกว่าเมื่อยังดิบ หรือ อาจนำไปลวก หรือ ต้มให้สุกก็ได้ ส่วนในต่างประเทศ ชาวไอเวอรี่โคสต์นำผลมะเขือพวงใส่ซุป และซอสต่างๆ ชาวทมิฬทางใต้ของอินเดียใช้ผลแช่นมเปรี้ยวแล้วตากแห้งประกอบอาหาร และใช้เป็นเครื่องเคียงอาหารแป้ง และใส่ในแกงแขกแบบทางใต้หลายชนิด ชาวลาวใช้มะเขือพวงใส่ในแกงเผ็ดเช่นกันกับประเทศไทย และในประเทศอินเดียนำน้ำมะขาม แช่รากมะเขือพวงต้มดื่มลดพิษในร่างกายและใช้รักษาโรคได้อีกมากมาย

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

ส่วนของต้น, ใบ, ผล ตากแห้งมะเขือพวง หนัก 10-15 กรัม ใช้ต้มกับน้ำรับประทาน ช่วยทำให้เลือดหมุนเวียนดี แก้ฟกช้ำ แก้ปวดกล้ามเนื้อ แก้ปวดกระเพาะ แก้ฝี และอาการบวมอักเสบ รวมถึงช่วยขับเสมหะ ส่วนของรากใช้ตำพอกส้นเท้าที่แตกเป็นร่อง รากนำมาต้มหรือแช่น้ำดื่ม ช่วยขับสารพิษออกจากร่างกาย ช่วยขับปัสสาวะ  ลำต้นนำมาบด ใช้ประคบบริเวณแมลงกัดต่อย ทำให้ลดอาการปวดบวม หรือ บดให้ละเอียด ใช้ประคบ หรือ ทารักษาแผล ใบสดนำมาบดหรือขยี้ ใช้ทาประคบแผล ฝี ทำให้แผลแห้ง และหายเร็ว น้ำต้มจากใบสด นำมาดื่ม ช่วยขับปัสสาวะ และขับเหงื่อ

ลักษณะทั่วไปของมะเขือพวง

มะเขือพวง จัดเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก สูงประมาณ 1-4 เมตร ลำต้นมีหนามห่างๆ ลำต้นตั้งแข็งแรงเปลือกมีสีเขียวอมขาว ไม่มีรอยแตก ไม่ผลัดใบ มักจะแตกกิ่งก้านมากตั้งแต่ระดับต่ำจากลำต้น และมีหนามเช่นเดียวกับสำต้น ใบอ่อน และยอดอ่อนมีขนปกคลุม เมื่อสัมผัสจะรู้สึกอ่อนนุ่ม ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงตัวแบบสลับ ใบรูปไข่ ขอบใบเป็นพลูกว้าง ฐานใบมนกว้าง ปลายใบแหลม ผิวใบด้านล่างมีขนรูปสามเหลี่ยมบกคลุม เมื่อสัมผัสจะนุ่ม ตัวใบขนาด 3-5 x 4-6 นิ้ว เนื้อใบอ่อนเหนียว เส้นใบแตกแบบขนนกสานกันเป็นร่างแห ดอกเป็นช่อสีขาว มีดอกย่อย 2-15 ดอก เป็นดอกสมบูรณ์เพศ ออกดอกตรงตาข้างและยอดกิ่ง ก้านดอกยาวกว่า ลักษณะดอกมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ ขณะบานเป็นรูปดาว 5 แฉก ผลเป็นผลเดี่ยวเป็นพวงคล้ายมะแว้ง แต่ขนาดใหญ่กว่า รูปกลม ผิวเกลี้ยงสีเขียว กลีบเลี้ยงที่ติดอยู่ไม่มีหนาม ขนาดผลเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.0-1.3 ซม. ผลสุกสีเหลืองอ่อน เมล็ดมีจำนวนมาก ลักษณะแบน กลม ผิวเรียบ

การขยายพันธุ์มะเขือพวง

มะเขือพวง เป็นพืชที่ปลูกง่าย สามารถเติบโตได้ดีในดินทุกชนิด มีความทนต่อสภาพความแห้งแล้งได้ดี และเป็นพืชที่มีความต้านทานโรคสูง โดยสามารถขึ้น และเจริญเติบโตได้ดี ตั้งแต่ที่ราบในระดับน้ำทะเล จนถึงระดับสูงจากน้ำทะเลปานกลาง 1,600 ม.

            สำหรับวิธีการขยายพันธุ์มะเขือพวง มีวิธีที่นิยม และใช้มากในปัจจุบัน คือ การปลูกด้วยเมล็ด ส่วนวิธีอื่นไม่ค่อยนิยม และให้ผลไม่ค่อยดี เนื่องจาก มะเขือพวงเป็นพืชล้มลุกที่มีอายุเพียงไม่กี่ปี และลำต้นเป็นไม้เนื้ออ่อน ส่วนวิธีการปลูกโดยทั่วไปจะใช้วิธีการหว่านเพาะกล้าก่อน ด้วยการขุดพรวนดิน และกำจัดวัชพืชในแปลงขนาดเล็ก ก่อนจะหว่านโรยด้วยปุ๋ยคอกเล็กน้อยหรือไม่จำเป็นต้องหว่าน หลังจากนั้น จะนำเมล็ดแห้งที่ได้จากการนำเมล็ดจากผลมะเขือพวง สุกมาตากแห้ง ก่อนจะหว่านลงแปลงเพาะ แล้วคลุมด้วยฟางข้าวหรือไม่ต้องคลุม แล้วรดน้ำให้ชุ่ม หลังจากการหว่าน จำเป็นต้องรดน้ำเป็นประจำทุกวัน และดูแลจนกว่ากล้ามะเขือพวงจะโตสูงประมาณ 5-10 ซม. ค่อยถอนย้ายไปปลูกตามจุดที่ต้องการ

องค์ประกอบทางเคมี

ในส่วนต่างๆ ของมะเขือพวงพบว่ามีสารที่สำคัญ ดังนี้ Torvoside A, H , Torvonin B, Solanine, Solasonine, Solamagine, Solasodine, Pectin, Steroidal Saponin, Steroidal Alkaloid, β-sitosterol, Isoflavone เป็นต้น

รูปภาพองค์ประกอบทางเคมีของมะเขือพวง

ที่มา : Wikipedia

           นอกจากนี้ผลของมะเขือพวง ยังมีคุณค่าทางโภชนาการดังนี้

คุณค่าทางโภชนาการของมะเขือพวงสุก (100 กรัม)

พลังงาน                                       24                      กิโลแคลอรี  
คาร์โบไฮเดรต                              5.7                     กรัม  
น้ำตาล                                          2.35                   กรัม  
เส้นใยอาหาร                              3.4                      กรัม
ไขมัน                                           0.19                     กรัม
โปรตีน                                         0.01                     กรัม                                              
ไทอะมีน (วิตามีนบี1)                   0.039                   มิลลิกรัม           
ไรโบฟลาวิน (วิตามินบี 2)           0.037                   มิลลิกรัม  
ไนอะซิน (วิตามินบี 3)                  0.649                    มิลลิกรัม  
กรดแพนโทเทนิก (วิตามินบี 5)    0.281                    มิลลิกรัม  
วิตามินบี 6                                  0.281                    มิลลิกรัม  
โฟเลต (วิตามินบี 9)                     22                         ไมโครกรัม  
วิตามินซี                                      2.2                        มิลลิกรัม    
แคลเซียม                                   9                          มิลลิกรัม    
เหล็ก                                           0.24                      มิลลิกรัม    
แมกนีเซียม                                 14                          มิลลิกรัม    
ฟอสฟอรัส                                 25                          มิลลิกรัม     
โพแทสเซียม                               230                       มิลลิกรัม    
สังกะสี                                        0.16                        มิลลิกรัม    
แมงกานีส                                  0.25                       มิลลิกรัม  

การศึกษาทางพิษวิทยาของมะเขือพวง

จากข้อมูลการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์ได้แสดงคุณสมบัติที่เด่นชัดของมะเขือพวง ในการเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันของลำไส้เพื่อตอบสนองต่อสารพิษที่เข้ามายังระบบทางเดินอาหาร มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระช่วยป้องกันความเสื่อมและแก่ก่อนวัย มีฤทธิ์ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในโรคเบาหวาน มีงานวิจัยที่ศึกษาปฏิกิริยาต้านอนุมูลอิสระของเครื่องดื่มจากมะเขือพวงแห้ง พบว่าน้ำสมุนไพรมะเขือพวงสามารถลดระดับอนุมูลอิสระซูเปอร์ออกไซด์ หรือ อนุมูลอิสระไนทริกออกไซด์ในเลือดหนูที่เป็นเบาหวานได้ ซึ่งเป็นอนุมูลอิสระที่ก่อให้เกิดสภาวะเครียดในหนูทดลองที่มีอาการของโรคเบาหวาน ส่งผลต่อสภาวะเครียดออกซิเดชันในเม็ดเลือดแดง น้ำสมุนไพรมะเขือพวงลดไขมันที่ถูกออกซิไดซ์เป็นไขมันไม่ดีในหนูที่มีอาการเบาหวาน นอกจากนี้พบว่าระดับน้ำตาลในเลือดของหนูเบาหวานลดลงอย่างมีนัยสำคัญ และงานวิจัยที่ประเทศแคเมอรูนพบว่า เมื่อให้สารสกัดน้ำ และแอลกอฮอล์ของผลมะเขือพวงกับหนูทดลองพบว่าความดันโลหิตของหนูต่ำลง และลดอัตราการเต้นของหัวใจด้วย โยฮิมบีนและอะโทรพีนไม่มีผลต่อฤทธิ์การลดความดันโลหิตของสารสกัดมะเขือพวง แต่โยฮิมบีนยับยั้งผลการลดอัตราการเต้นหัวใจของสารสกัดน้ำมะเขือพวง และเมื่อทดสอบการเกาะตัวของเกล็ดเลือดที่กระตุ้นโดยทรอมบินหรืออะดีโนซีนไตรฟอสเฟต พบว่าสารสกัดน้ำมะเขือพวงยับยั้งการรวมตัวของเกล็ดเลือดจากผลของสารทั้งสองดังกล่าว ฤทธิ์ลดความดันโลหิตของสารสกัดผลมะเขือพวง ทั้ง 2 ชนิด น่าจะเกิดจากการทำให้หัวใจเต้นช้าลง ผนวกกับผลยับยั้งการรวมตัวของเกล็ดเลือดทำให้มะเขือพวงมีประโยชน์สำหรับผู้มีความดันโลหิตสูงและมีปัญหาเรื่องการรวมตัวของเกล็ดเลือด ตามที่มีการใช้งานมาแต่ดั้งเดิมนั่นเอง

           ส่วนงานวิจัยฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ และปริมาณสารฟีนอลิกรวมสารสกัดแอลกอฮอล์ของผลมะเขือตากแห้งแช่แข็ง 11 ชนิด ในประเทศไทยในปี พ.ศ.2551 พบว่าสารสกัดแอลกอฮอล์จากผลมะเขือพวงมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระสูงสุด และมีปริมาณรวมสารฟีนอลิกรวมสูงสุด มีการศึกษาฤทธิ์ของมะเขือพวง โดยคณะนักวิจัยมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ในปี พ.ศ.2552 พบว่า สารสกัดมะเขือพวงมีสารโพลีฟีนอลสูง สารสกัดยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ไซโตโครมพี 450 2E1 ในไมโครโซมของตับ มีฤทธิ์ขจัดอนุมูลอิสระที่เกี่ยวข้องกับไลพิดเพอร์ออกซิเดชัน และซูเปอร์ออกไซด์แอนไอออน ผู้วิจัยเชื่อว่าสารสกัดมะเขือพวงมีศักยภาพในการลดความเครียดออกซิเดชันในผู้ป่วยเบาหวาน และงานวิจัยจากมหาวิทยาลัยมหิดลร่วมกับมหาวิทยาลัยแห่งรัฐโอไฮโอ สหรัฐอเมริกาในปี พ.ศ.2552 พบว่าสารสกัดแอลกอฮอล์จากมะเขือพวงมีฤทธิ์ต้านการผลิตไนตริกออกไซด์ และ TNF-α ในเซลล์มิวรีนมาโครฟาจที่ถูกกระตุ้นด้วยไลโพโพลีแซ็กคาไรด์ของแบคทีเรียในภาชนะเพาะเลี้ยง จึงมีฤทธิ์ต้านอักเสบอีกด้วย

           นอกจากนี้งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยมหิดลในปี พ.ศ.2545 พบว่าสารทอร์โวไซด์ เอช (towoside H) มีฤทธิ์ต้านเชื้อไวรัสเริมชนิดที่ 1 (Herpes simplex virus type 1) โดยมีฤทธิ์ยับยั้งไวรัสมากกว่ายาอะไซโคลเวียร์ถึง 3 เท่า

การศึกษาทางพิษวิทยาของมะเขือพวง

จากการทดสอบความเป็นพิษของมะเขือพวง ในหนูทดลอง พบว่า การให้สารสกัดจากมะเขือพวง ปรากฏว่าค่า LD₅₀เท่ากับ 19 กรัม/น้ำหนักตัว (กิโลกรัม) ทั้งนี้ มะเขือพวงดิบจะมีสารพิษ hydro-ethanolic ซึ่งหากรับประทานมากกว่า 16 กรัม/น้ำหนักตัวกิโลกรัม จะออกฤทธิ์มีผลต่อการทำงานของตับ

ข้อแนะนำและข้อควรระวัง

1. มะเขือพวง มีสารโซลานิน (Solanine) ซึ่งเป็นอัลคาลอยด์ ซึ่งสารนี้อาจจะทำให้เกิดความไม่สมดุลของแคลเซียมในร่างกายได้ ดังนั้นผู้ที่เป็นโรคไขข้อ และโรคกระดูดควรหลีกเลี่ยงการรับประทาน
2. การได้รับสารโซลานีนจำนวนมากในผู้ที่ไวต่อสารโซลานีน อาจเกิดอาการไม่ให้สุกด้วยความร้อน หรือ อาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์ได้ เช่น ท้องเสีย ปวดหัว อาเจียน
3. สำหรับลดผลกระทบจากสารโซลานีน ทำได้โดยนำผลมะเขือพวงที่จะรับประทานไม่ทำให้สุกด้วยความร้อน หรืออาจรับประทานอาหารกลุ่ม นม-เนย ควบคู่ไปกับการรับประทานมะเขือพวง ด้วยก็ได้
4. การรับประทานมะเขือพวงดิบมากเกิน 16 กรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม อาจทำให้เกิดผลกระทบต่อการทำงานของตับได้

เอกสารอ้างอิง มะเขือพวง

1. กัญจนา ดีวิเศษและคณะ, ผู้รวบรวม.(2548). ผักพื้นบ้านภาคเหนือ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ บรรณาธิการ.พิมพ์ครั้งที่ 2.กรุงเทพฯ: ศูนย์พัฒนาตำราการแพทย์แผนไทย.
2. รศ.ดร.กรณ์กาญจน์ ภมรประวัติธนะ .มะเขือพวง จิ๋วแต่แจ๋ว. คอลัมน์บทความพิเศษ.นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 371. มีนาคม 2553.
3. บุญชื่นชัยรัตน์.(2542).แคว้งคลูวา, บ่า.ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ (เล่ม 3, หน้า 1346). กรุงเทพฯ:มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์.
4. เตือนใจ ไชยศิลป์ และคณะ.(2545).สมุดภาพสมุนไพร : โครงการ "ม่อนยาป่าแดด".กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
5. มะเขือพวง. สรรพคุณและการปลูกมะเขือพวง. พืชเกษตรดอทคอมเว็บเพื่อพืชเกษตรไทย. (ออนไลน์) เข้าถึงได้จาก http://www.puechkaset.com
6. ภก.ชัยโย ชัยชาญทิพยุทธ. มะเขือพวง.คอลัมน์อื่นๆ. นิตยสารหมอชาวบ้านเล่มที่ 42. ตุลาคม 2525
7. ทวีทอง หงษ์วิวัฒน์.(2547). สารานุกรมผัก: เรื่องวัฒนธรรม โภชนาการและสูตรอาหารของผักนานาชนิด.พิมพ์ครั้งที่ 2.กรุงเทพฯ: แสงแดด.

TNF-α