รางแดง งานวิจัยและสรรพคุณ 10ข้อ

ชื่อสมุนไพร  รางแดง 
ชื่ออื่นๆ เถาวัลย์เหล็ก (สระบุรี) เครื่องก้องแกบ หนามหัน (ภาคเหนือ) เขาแกลบ เห่าดำ ฮ่องหนัง (เลย) ทรงแดง (ภาคใต้)  ซอแพะแหล่โม (กะเหรี่ยง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Ventilago denticulata Willd.
วงศ์ RHAMNACEAE

ถิ่นกำเนิดรางแดง

รางแดงเป็นพรรณไม้เถายืนต้นกึ่งพุ่ม มักจะขึ้นตามป่าโปร่ง แต่อาจพบได้ในป่าเบญจพรรณบางพื้นที่ โดยรางแดงนี้มีถิ่นกำเนิดในประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ไทย พม่า ลาว กัมพูชา มาเลเซีย ฯลฯ แต่ก็มีรายงานมาว่ามีการพบรางแดงในประเทศอินเดียด้วยเช่นกัน ส่วนในประเทศไทยนั้นพบได้ในป่าโปร่งทุกภาคของประเทศ แต่ว่ากันว่าพบมากแถบจังหวัดสระบุรี

ประโยชน์และสรรพคุณรางแดง

1. เป็นยายาขับเสมหะ
2. แก้ผิดสาบ ปวดเมื่อยต่างๆ
3. ทำให้ชุ่มคอ
4. ช่วยเจริญอาหาร
5. ขับปัสสาวะ
6. เป็นยาอายุวัฒนะ
7. ช่วยลดคลอเลสเตอรอล
8. ช่วยแก้ร้อนในกระหายน้ำ
9. ช่วยบำรุงเส้น แก้เส้น แก้กษัย
10. เป็นยาบำรุงกำลัง
    

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

• ใช้เป็นยาอายุวัฒนะ นำเถารางแดง 1 ขีด เหล้า 200 มิลลิเมตร และน้ำผึ้ง 200 มิลลิเมตร นำมาดองไว้ 15 วัน ใช้กินครั้งละ 30 มิลลิลิตร

• ใช้เป็นยาช่วยทำให้เจริญอาหาร ให้นำเถารางแดง, ต้นกำแพงเจ็ดชั้น, ต้นขมิ้นเครือ, ต้นเถาวัลย์เปรียง และต้นนมควาย นำมาต้มกับน้ำดื่ม

• ช่วยลดคลอเลสเตอรอล ช่วยแก้ร้อนในกระหายน้ำ ช่วยบำรุงเส้นสาย แก้เส้น แก้อาการปวดเมื่อยที่ก้นกบ ให้นำเถาต้มกับน้ำดื่ม

• ใช้เป็นยาขับเสมหะ ให้นำรากต้มกับน้ำดื่มรับประทาน

• แก้ผิดสาบ ให้นำรากรางแดง, รากชะอม, รากเล็บเหยี่ยว, รากสามสิบ, แก่นจันทน์ขาว, แก่นจันทน์แดง, และเขากวาง นำมาฝนใส่น้ำแล้วดื่ม

• นำใบต้มกับน้ำดื่มรับประทาน ช่วยทำให้ชุ่มคอ

• นำใบมาย่างไฟให้กรอบแล้วชงดื่ม ช่วยขับปัสสาวะ

• ใช้เป็นส่วนประกอบในน้ำยาสระผมแก้รังแค ซึ่งประกอบด้วยสมุนไพรอื่นๆ เช่น ใบหมี่เหม็น ส้มป่อยหรือมะนาวหรือมะกรูด และน้ำด่าง(น้ำขี้เถ้า) นำมาต้มรวมกันแล้วนำน้ำที่ได้ไปสระผม

ตำรับยาแก้ปวดเมื่อย ระบุให้ใช้รางแดง 1 ขีด, อ้อยดำ 1 ขีด, และยาหัว 1 ขีด ต้มจนเดือดประมาณ 15 นาที ใช้ต้มกินครั้งละ 1 แก้ว วันละ 3 เวลา ส่วนตำรับยาแก้ปวดเมื่อยของชาวล้านนา จะใช้ลำต้นรางแดง ผสมกับลำต้นและรากงวงสุ่ม ลำต้นเปล้าล้มต้น ลำต้นเปล้าลมเครือ ลำต้นแหนเครือ ลำต้นหนาด และลำต้นบอระเพ็ด นำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ปวดเมื่อย

ลักษณะทั่วไปรางแดง

รางแดง จัดเป็นไม้เถายืนต้นกึ่งพุ่มเนื้อแข็ง มักเลื้อยตามต้นไม้และกิ่งไม้ เถาเป็นสีเทา เมื่อเถามีอายุมากผิวของลำต้นหรือเถาจะมีลักษณะเป็นรอยแตกระแหงตามยาวเป็นร่องสีแดงสลับ ทำให้เกิดเป็นลวดลายที่สวยงาม โดยลำต้นเมื่อยังอ่อนจะเป็นรูปทรงกระบอก เมื่อแก่แล้วจะแตกเป็นสีแดง ตามกิ่งอ่อนมีขนสั้น ๆ 

ใบรางแดง แผ่นใบเป็นสีเขียว ใบคล้ายกับใบเล็บมือนางหรือกะดังงาไทย ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ยาว รูปไข่แกมขอบขนาน หรือรูปวงรีแกมขอบขนาน ปลายใบแหลม ขอบใบเป็นหยักตื้น ใบมีขนาดกว้างประมาณ 4-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 8-14 เซนติเมตร ส่วนก้านใบสั้น

ดอกรางแดง ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบใกล้กับปลายยอด เป็นดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีเขียวแกมเหลืองอ่อน หรือสีเขียวอมขาว
ผลรางแดง ผลเป็นผลแห้งไม่แตก ผลมีรูปร่างกลม ด้านปลายผลแผ่เป็นครีบคล้ายปีกแข็ง ภายในมีเมล็ดประมาณ 1-2 เมล็ด

การขยายพันธุ์รางแดง

การขยายพันธุ์รางแดงสามารถทำได้ด้วยวิธีการทาบเถา ใช้เมล็ด ใช้กิ่งชำ กิ่งตอน โดยวิธีการปลูกให้นำกิ่งที่ได้จากการปักชำ หรือกิ่งตอน รวมถึงต้นกล้าจากการเพาะเมล็ด มาปลูกลงดินโดยให้หลุมที่ปลูกมีความกว้าง x ลึก ประมาณ 30 x 30 ซม. แล้วนำปุ๋ยอินทรีย์ มารองที่ก้นหลุม 1 ใน 4 ของหลุม และกลบดินเล็กน้อย แล้วจึงนำต้นกล้าหรือกิ่งพันธุ์ที่จะปลูกลงปลูกกลางหลุมแล้วกลบดินให้แน่น รดน้ำให้ชุ่ม

องค์ประกอบทางเคมี

ข้อมูลการศึกษาวิจัยของรางแดงมีน้อยมากทั้งในไทยและในต่างประเทศ แต่ที่น่าสนใจคือ ประมาณ พ.ศ.2548  มีรายงานการศึกษาวิจัยการทดสอบฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ phosphodiesterase  (เอนไซม์ phosphodiesterase เป็นเอนไซม์ จะทำหน้าที่ย่อยสลาย cyclic CMP และ cyclic GMP ซึ่งสารทั้งสองตัวนี้ควบคุมกลไกการทำงานในระดับเซล โดยเกี่ยวข้องกับระบบของร่างกายหลายระบบ เช่น การหดตัวของกล้ามเนื้อหัวใจ การคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบ การแข็งตัวของอวัยวะเพศ ระบบภูมิคุ้มกัน เป็นต้น) โดยคัดเลือกสมุนไพรไทยที่หมอยาพื้นบ้านใช้เป็นยาบำรุงกำหนัดและยาบำรุงสมอง 19 ชนิด พบว่ามีสมุนไพรที่มีฤทธิ์ดังกล่าวอยู่ 7 ชนิด หนึ่งในนั้นก็คือ รางแดง

การศึกษาทางเภสัชวิทยา

เนื่องจากรางแดงมีนักวิจัยนำมาทำการศึกษาวิจัยค่อนข้างน้อย (ทั้งในไทยและต่างประเทศ) จึงไม่ค่อยมีข้อมูลรายงานการศึกษาวิจัยรางแดงมากเท่าที่ควร แต่ที่มีการศึกษาวิจัยรางแดงก็จะเป็นการศึกษาวิจัยแบบ การสำรวจพืชสมุนไพรตามภูมิปัญญาชาวบ้านตามแหล่งธรรมชาติต่างๆ เช่น มีรายงานการศึกษาวิจัยเรื่องความหลายหลายของพืชสมุนไพรสำหรับรักษาอาการไข้จากอุทยานแห่งชาติเขาพนมเบญจาจังหวัดกระบี่ ที่อยู่ในวารสารวิทยาศาสตร์มหาวิทยาลัยขอนแก่น โดยระบุว่าเปลือกต้นและเนื้อไม้ของรางแดง(Ventilago denticulate Willd.) สามารถรักษาอาการไข้ และมีฤทธิ์ทางชีวภาพในการต้านการอักเสบได้

การศึกษาด้านพิษวิทยา

มีการศึกษาความเป็นพิษของรางแดงเพียง 1 การวิจัยเท่านั้น คือ มีการทดสอบความเป็นพิษพบว่าเมื่อฉีดสารสกัดจากทั้งต้นรางแดงด้วยแอลกอฮอลล์และน้ำ ในอัตราส่วน 1:1 เข้าที่ช่องท้องของหนูถีบจักรทดลอง พบว่าในขนาดที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (ค่าLD₅₀) คือ 800 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม จึงเรียกได้ว่ารางแดงมีความเป็นพิษน้อย

ข้อแนะนำและข้อควรระวัง

ถึงแม้ว่าจากการศึกษาวิจัยความเป็นพิษของรางแดงจะมีค่าความเป็นพิษน้อย แต่จากการศึกษาวิจัยในต่างประเทศระบุว่ากลุ่มบุคคลต่อไปนี้ไม่ควรใช้รางแดง ได้แก่ ผู้ที่เป็นโรคความดันต่ำ สตรีมีครรภ์ สตรีทีกำลังให้นมบุตร ผู้ที่เป็นโรคไทรอยด์เป็นพิษ 

เอกสารอ้างอิง

กลุ่มรักษ์เขาใหญ่.  “เครือเขาแกบ…พญาดาบหัก”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rakkhaoyai.com.  [29 พ.ค. 2014].

รางแดง รักษาเบาหวาน.กระดานถามตอบ.สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล (ออนไลน์)เข้าถึงได้จาก http://medplant.mahidol.ac.th/user/reply.asp?id=6063

หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5.  (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม).  “รางแดง”.  หน้า 677-678.

Akram, M.T., Dhenge, R.M. and Itankar, P.R. (2009). Anti-inflammatory activity of ethanolic extract of Ventilago denticulata. Indian Journal of Natural Products 25(2): 22-24.

ปฐมา จันทรพล,ศรายุทธ ต้นเถียร, อรทัย เนียมสุวรรณ.ความหลากหลายของพืชสมุนไพรสำหรับรักษาอาการไข้จากอุทยานแห่งชาติเขาพนมเบญจา จังหวัดกระบี่.วารสารวิทยาศาสตร์ มข.ปีที่ 42 ฉบับที่ 2.2557.หน้า 313-326

เต็ม สมิตินันทน์,2544.ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย.ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้กรมป่าไม้,กรุงเทพฯ

ชยันต์ พิเชียรสุนทร ศุภชัย ติยวรนันท์ และวิเชียร จีรวงศ์.คู่มือเภสัชกรรมแผนไทยเล่ม 6 เภสัชกรรม.กทม.อัมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิซซิ่ง.2555.

พงษ์ศักดิ์ พลเสนา,2550.พืชสมุนไพรในสวนป่าสมุนไพรเขาหินซ้อน.ฉบับสมบูรณ์.สวนพฤกษศาสตร์ ภาคตะวันออก(เขาหินซ้อน).เจตนารมณ์ภัณฑ์,ปราจีนบุรี.

หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา.  (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “รางแดง”.  หน้า 221.

รางแดง.แหล่งเรียนรู้ข้อมูลสมุนไพร.(ออนไลน์)เข้าถึงได้จากhttp://thaiherbal.org/3227